Hoàng tinh hoa trắng (Hoàng tinh lá mọc so le - Disporopsis longifolia Craib)

Hoàng tinh hoa trắng là loài cây thân thảo có tuổi thọ dài, phát triển cao từ 60 cm đến 1 m. Công dụng của loài cây này tương tự như hoàng tinh hoa đỏ, được sử dụng trong các bài thuốc dân gian. Bài viết dưới đây, Trung Tâm Thuốc Central Pharmacy (trungtamthuoc.com) sẽ cung cấp cho bạn đọc những thông tin chi tiết.

Tên tiếng Việt: Hoàng tinh lá mọc so le, Hoàng tinh hoa trắng

Tên khoa học: Disporopsis longifolia Craib

Họ: Asparagaceae (Măng tây)

1 Đặc điểm thực vật

1.1 Mô tả

Hoàng tinh hoa trắng là loài cây thân thảo có tuổi thọ dài, phát triển cao từ 60 cm đến 1 m. Hệ rễ dày và mọc theo từng đoạn liên tiếp, trên mỗi đoạn có các vết lõm đặc trưng như hình chén. Thân cây mọc thẳng, không phân nhánh, bề mặt trơn nhẵn, phần gốc có đốm màu tía.

Lá cây mọc so le, mép hơi lượn sóng, có dạng hình trứng hoặc bầu dục. Mỗi lá có chiều dài từ 10 – 16 cm, rộng từ 5 – 8 cm. Đầu lá nhọn, gốc tròn, hai mặt nhẵn. Các gân lá chạy dọc theo phiến, nổi rõ hơn ở mặt dưới.

Cụm hoa mọc ở kẽ lá, mỗi cụm gồm 5 – 10 hoa rủ xuống. Hoa có hình chén hoặc chuông, kích thước khoảng 8 – 10 mm, màu trắng. Bao hoa có 6 thùy dính liền nhau, phần rìa thùy dày hơn. Nhị hoa gồm 6 chiếc, đính vào phần trên của bao hoa. Bầu hoa có dạng tròn.

Quả thuộc loại quả mọng, khi chín có màu tím đen, hơi có ba góc cạnh.

Thời gian ra hoa: từ tháng 3 đến tháng 5

Thời gian kết quả: từ tháng 6 đến tháng 8

1.2 Nhận diện cây tương tự

Hoàng tinh hoa trắng có thể bị nhầm với trúc diệp sâm (Disporum calcaratum D.Don var. rubriflorum Gagnep.), một loài thực vật cùng họ. Điểm khác biệt là trúc diệp sâm có thân rễ nhỏ hơn, thân cây phân nhánh, bao hoa tách thành các thùy rời nhau, và quả có màu xanh khi chín.

2 Phân bố và sinh thái

2.1 Phân bố

Cây phân bố chủ yếu tại Nam Trung Quốc, Bắc Việt Nam, Lào và Thái Lan. Ở Việt Nam, loài này thường gặp tại các tỉnh miền núi phía Bắc, từ Nghệ An trở ra, bao gồm Hà Giang, Lai Châu, Lào Cai, Yên Bái, Sơn La, Hòa Bình, Tuyên Quang, Thái Nguyên, Bắc Kạn, Cao Bằng, Lạng Sơn, Phú Thọ (Thanh Sơn), Vĩnh Phúc (Tam Đảo), Thanh Hóa và Nghệ An.

2.2 Sinh thái

Hoàng tinh hoa trắng sinh trưởng tốt ở khu vực có độ cao từ 500 – 1700 m so với mực nước biển, thường mọc trong rừng trên nền đất đá vôi ẩm. Hàng năm, phần thân trên mặt đất sẽ tàn lụi vào mùa đông và tái sinh vào đầu xuân. Khi cây ra lá mới, hoa và quả cũng xuất hiện ngay sau đó.

Cây có khả năng sinh trưởng mạnh từ thân rễ, tạo thành những khóm lớn.

3 Tình trạng khai thác và bảo tồn

Do được khai thác nhiều trong tự nhiên và chịu tác động từ việc phá rừng, diện tích phân bố của loài cây này ngày càng thu hẹp. Một số khu vực trước đây từng có nhiều hoàng tinh hoa trắng, như Quản Bạ (Hà Giang) hay Đà Bắc (Hòa Bình), hiện đã không còn xuất hiện loài cây này.

Từ năm 1966, hoàng tinh hoa trắng đã được đưa vào Sách Đỏ Việt Nam để bảo vệ. Cây có thể được nhân giống bằng hạt hoặc mầm thân rễ trong môi trường rừng ẩm. Tuy nhiên, để thu hoạch được dược liệu, cần ít nhất 4 – 5 năm kể từ khi trồng.

4 Bộ phận sử dụng

Bộ phận chính được thu hái là thân rễ, (thường bị gọi nhầm là “củ Hoàng tinh hoa trắng”) sau khi loại bỏ rễ con và phần gốc thân, rửa sạch rồi đem phơi hoặc sấy khô ở nhiệt độ thấp.

Dược liệu có hình dạng chùy hoặc con quay, dài từ 5 – 10 cm, gồm nhiều đoạn nối liền nhau. Mặt ngoài có màu nâu vàng hoặc nâu đen, xuất hiện nhiều đường nhăn ngang. Trên mỗi đoạn có một vòng sẫm màu, bên cạnh đó là các vết tích của thân và rễ con.

Cách sơ chế: Dược liệu thường được đun với nước để loại bỏ tạp chất, sau đó chế biến theo phương pháp tương tự như hoàng tinh hoa đỏ.

5 Tác dụng và công dụng của Hoàng tinh hoa trắng

Hoàng tinh hoa trắng có các tác dụng sau:

• Bồi bổ cơ thể, tăng cường sinh lực
• Giúp nhuận phế, hỗ trợ cải thiện các vấn đề về hô hấp

Công dụng của loài cây này tương tự như hoàng tinh hoa đỏ, được sử dụng trong các bài thuốc dân gian.

6 Phân biệt Hoàng tinh hoa trắng và hoàng tinh hoa đỏ

Hoàng tinh hoa trắng và hoàng tinh hoa đỏ đều là cây thân thảo sống lâu năm, có thân rễ mập và ưa môi trường rừng ẩm. Tuy nhiên, chúng có nhiều điểm khác biệt:

• Thân và thân rễ: Hoàng tinh hoa trắng cao 0,6 – 1 m, thân nhẵn, không phân nhánh, thân rễ dạng đốt tròn. Hoàng tinh hoa đỏ cao hơn (1 – 1,5 m), thân rỗng, thân rễ dạng củ lớn, có thể nặng gần 2 kg.
• Lá: Hoàng tinh hoa trắng có lá mọc so le, hình bầu dục hoặc trứng, mép hơi lượn sóng. Hoàng tinh hoa đỏ có lá mọc vòng, hình mũi mác hẹp, đầu nhọn kéo dài và quăn.
• Hoa: Hoàng tinh hoa trắng có hoa màu trắng, hình chén hoặc chuông, mọc ở kẽ lá. Hoàng tinh hoa đỏ có hoa màu hồng hoặc đỏ, hình ống, mọc thành xim ngắn ở các mấu thân.
• Quả: Hoàng tinh hoa trắng có quả hình cầu, tím đen khi chín. Hoàng tinh hoa đỏ có quả hình trái Xoan hoặc cầu, chín màu lam tím.
• Môi trường sống: Hoàng tinh hoa trắng mọc ở rừng núi đá vôi, độ cao 500 – 1700 m. Hoàng tinh hoa đỏ mọc dưới tán rừng nhiều mùn, ở độ cao trên 800 m.

Dù cùng họ và có mùa hoa quả giống nhau (tháng 3 – 8), hai loài có nhiều khác biệt về hình thái và môi trường sinh trưởng.

7 Tài liệu tham khảo

Tác giả Đỗ Huy Bích. Cây Thuốc Và Động Vật Làm Thuốc ở Việt Nam tập 1. Hoàng tinh hoa trắng, trang 963-964. Truy cập ngày 15 tháng 02 năm 2025.