Hoa Sữa (Mò Cua - Alstonia scholaris (L.) R. Br.)

Hoa sữa thuộc dạng cây to, chiều cao mỗi cây khoảng 10 đến 20 mét, vỏ thân dày, thường nứt nẻ, có màu vàng xám. Cành mọc vòng. Lá mọc vòng gồm 5-8 cái, phiến lá dày. Bài viết dưới đây, Trung Tâm Thuốc Central Pharmacy (trungtamthuoc.com) sẽ cung cấp cho bạn đọc những thông tin chi tiết.

1 Giới thiệu

Tên khoa học: Alstonia scholaris (L.) R. Br.

Tên gọi khác: Mùa cua, Mò cua.

Họ thực vật: Apocynaceae (Trúc Đào).

1.1 Đặc điểm thực vật

Hoa sữa thuộc dạng cây to, chiều cao mỗi cây khoảng 10 đến 20 mét, vỏ thân dày, thường nứt nẻ, có màu vàng xám. Cành mọc vòng.

Lá mọc vòng gồm 5-8 cái, phiến lá dày, có dạng hình mác thuôn, chiều dài mỗi lá khoảng từ 8 đến 15cm, chiều rộng từ 2,5 đến 4,5cm, đầu lá tù, lá thường mọc tập trung ở đầu cành, mặt trên của lá có màu lục sẫm, mặt dưới của lá có màu xám nhạt, các gân có màu hơi hung, mép lá thường mọc cong lên, có nhiều gân phụ, các gân chạy song song, khi bấm lá thì thấy có nhựa mủ trắng như sữa.

Cụm hoa mọc ở đầu cành tạo thành xim, hoa nhiều, có màu trắng lục hoặc màu vàng nhạt, hoa sữa có mùi thơm đặc biệt, đặc biệt là khi về đêm, đài hoa hình chén, 5 răng nhỏ, 5 cánh đều, nhị 5, bầu 2 lá noãn rời, lông ở đỉnh.

Quả thuộc dạng quả đại, mọc thành từng đôi, chiều dài khoảng từ 15 đến 25cm, mọc thõng xuống.

Hạt có số lượng nhiều, hạt dẹt, mang chùm lông cùng màu ở hai đầu.

Mùa hoa từ tháng 9 đến tháng 10, mùa quả từ tháng 11 đến tháng 3.

1.2 Thu hái và chế biến

Bộ phận dùng: Vỏ thân.

Thời điểm thu hái: Mùa xuân hè.

Chế biến: Cạo bỏ lớp bần, đem phơi hay sấy khô.

1.3 Đặc điểm phân bố

Chi Alstonia R. Br. trên thế giới có khoảng 30 loài, các loài này thường được tìm thấy chủ yếu ở vùng nhiệt đới của Châu Á. Tại nước ta, chi này có 5 loài, trong đó có cây Sữa.

Sữa là loài nhiệt đới cổ, thường được tìm thấy ở các tỉnh thuộc phía Nam Trung Quốc đến các nước Đông Dương.

Tại Việt Nam, cây được tìm thấy ở nhiều tỉnh thành khác nhau bao gồm đồng bằng, trung du, vùng núi thấp và một số đảo lớn, độ cao phân bố của cây dưới 600 mét.

Hoa sữa có bản chất là loài ưa sáng, có khả năng chịu hạn tốt, chịu được qua các đợt cháy rừng do lớp vỏ thân dày. Hoa sữa sinh trưởng và phát triển nhanh nên thường được trồng trên các đường phố để lấy bóng mát, hoa sữa sinh trưởng được trên nhiều loại đất khác nhau, cây ra hoa quả nhiều, hoa có mùi thơm thu hút côn trùng do đó tạo điều kiện giúp hoa thụ phấn.

Cây tái sinh từ chồi khỏe ngay cả khi bị chặt. 

2 Cây hoa sữa trồng như thế nào? Trồng ở đâu?

Hoa sữa không kén đất, có khả năng thích nghi rộng, được trồng ở nhiều khu vực khác nhau đặc biệt là dọc khu đường phố đô thị.

Nhân dân thường trồng hoa sữa bằng hạt, vào tháng 10 đến tháng 12 thì tiến hành thu hoạch hạt, đem gieo trong vườn ươm, sang mùa xuân năm sau nữa thì đem cây con đi trồng, lúc này cây con được 1 tuổi, chiều cao mỗi cây đạt khoảng 1 mét trở lên.

Hoa sữa rất dễ trồng, không cần đánh bầu, rễ đứt vẫn có thể sống được, sau khi trồng thì lấp đất kín gốc, tưới nước vài lần cho cây. Các cây trồng cách nhau khoảng 8 đến 10 mét, không nên trồng ở gần phòng ngủ vì một số người có thể nhạy cảm với hương thơm của hoa.

3 Thành phần hóa học

Hoa sữa có chứa nhiều alcaloid, các alcaloid này có nhân indol.

Vỏ rễ và vỏ thân của cây có chứa ditanin, akuamicin và một số thành phần khác.

Lá cây chứa alschonin picrarinal, isoalschomin,...

Hoa sữa có chứa tinh dầu.

4 Tác dụng của cây hoa sữa

Cao lỏng chiết từ phần vỏ thân, lá và cành cây khi dùng với liều 4g/kg theo Đường tiêu hóa thể hiện tác dụng hạ sốt nhẹ ở thỏ thí nghiệm sau khi đã gây sốt bằng vắc xin thương hàn.

Dịch chiết thô từ vỏ thân thể hiện tác dụng hạ huyết áp, kháng ung thư.

Thành phần echitamin chiết xuất từ cây hoa sữa thể hiện tác dụng làm liệt cơ khi nghiên cứu trên động vật thí nghiệm, liều cao có tác dụng hạ huyết áp.

Về độc tính, thành phần echitamin khi nghiên cứu trên chuột nhắt trắng thấy liều gây độc là 0,3 đến 0,5mg/20g cơ thể. Khi nghiên cứu trên chó, mèo, thỏ thì thuosc gây hạ huyết áp, hiện tượng này không bị ảnh hưởng bởi atropin.

Hoa sữa từ lâu đã được sử dụng trong dược lý dân tộc để điều trị các bệnh hô hấp mãn tính.  Thành phần ancaloit của lá Alstonia scholaris, ba ancaloit chính, picrinine, vallesamine và scholaricine, có thể tạo ra tác dụng chống viêm và giảm đau ngoại biên dựa trên một số xét nghiệm in vivo. Trong các thử nghiệm in vitro, ancaloit biểu hiện sự ức chế các chất trung gian gây viêm (COX-1, COX-2 và 5-LOX), phù hợp với kết quả trên mô hình động vật.

5 Công dụng theo Y học cổ truyền

5.1 Tính vị, tác dụng

Vỏ cây hoa Sữa có vị đắng, tính mát, ít độc, vỏ cây có tác dụng tiêu thũng, thanh nhiệt, bình suyễn, chỉ thống, chỉ khát, phát hãn, triết ngược, kiện vị, dùng ngoài có tác dụng cầm máu.

5.2 Công dụng

Vỏ cây hoa sữa thường được dùng làm thuốc bổ, dùng trong trường hợp tiêu chảy, nóng sốt, lỵ, kinh nguyệt không đều, vỏ cây hoa sữa chữa xương khớp, thiếu máu, bệnh ngoài da lở ngứa. Liều dùng 1-3g dưới dạng thuốc bột, cao lỏng, nước sắc hoặc ngâm rượu uống.

Nhân dân Trung Quốc thường dùng vỏ thân và lá để làm thuốc trị ho gà, cảm sốt, suyễn khan, viêm phế quản mạn tính, viêm gan cấp, viêm amidan, phong thấp, đòn ngã tổn thương, mụn nhọt. Liều dùng từ 1-3g vỏ cây dưới dạng thuốc sắc, thuốc bột, có thể dùng nấu cao rồi pha với rượu uống.

Dùng 20g vỏ cây hoa sữa ngâm với 100 ml rượu 40 độ trong 15 ngày, lọc bỏ bã rồi uống có tác dụng kích thích tiêu hóa, thuốc bổ, chữa suy nhược, bổ tỳ vị.

Nhân dân Ấn Độ thường sử dụng vỏ cây để làm thuốc bổ, chữa lỵ, tiêu chảy, sốt rét, hạ sốt, rắn cắn. Dịch ép dùng ngoài đắp khi bị loét. Ngoài ra, vỏ cây hoa sữa còn được dùng trong nhiều bài thuốc của Y học cổ truyền Ấn Độ với tác dụng chữa tiêu chảy, lợi sữa.

Nhân dân Nepal sử dụng bột vỏ cây trộn với một ít bột ngũ cốc để làm thức ăn cho gia súc. Vỏ thân đem giã nát, chắt lấy dịch dùng để cầm đi ngoài cho phụ nữ sau khi sinh. Nhựa mủ có tác dụng lợi sữa.

Nhân dân Thái Lan sử dụng vỏ thân để trị cảm sốt, trị lỵ, viêm phế quản.

6 Cây Hoa sữa trị bệnh gì?

6.1 Vỏ cây hoa sữa có tác dụng gì?

Vỏ cây hoa sữa thường được dùng làm thuốc bổ máu, bài thuốc cụ thể như sau:

• 5g Vỏ sữa.
• 5g Hà Thủ Ô đỏ.
• 0,20g Mã Tiền.
• Các vị đem ngâm cùng 500ml cồn.
• Mỗi ngày uống 2 lần, mỗi lần uống 1 chén nhỏ trước bữa ăn.

6.2 Chữa đau răng

Vỏ cây hoa sữa đem sắc đặc dùng để ngậm hàng ngày, mỗi ngày ngậm nhiều lần.

6.3 Chữa hen suyễn, viêm phế quản mạn tính

3g vỏ cây hoa sữa.

3g Quảng Địa Long.

3g vỏ quả Qua lâu.

2g Tử Uyển.

Các vị đem tán thành bột, chế thành viên, chia thành 2 lần uống trong ngày.

7 Tài liệu tham khảo

1. Tác giả Đỗ Huy Bích và cộng sự. Cây Thuốc Và Động Vật Làm Thuốc ở Việt Nam tập 2. Sữa, trang 762-765. Truy cập ngày 8 tháng 2 năm 2025.
2. Tác giả Đỗ Tất Lợi. Những Cây Thuốc Và Vị Thuốc Việt Nam. Cây Sữa trang 870-871. Truy cập ngày 8 tháng 2 năm 2025.
3. Tác giả Manjeshwar Shrinath Baliga. Alstonia scholaris Linn R Br in the treatment and prevention of cancer: past, present, and future, PubMed. Truy cập ngày 8 tháng 2 năm 2025.