Hành đen (Ráng hành đen, Ô phỉ - Odontosoria chinensis subsp. chinensis)
0 sản phẩm
Dược sĩ Trúc Ly Dược sĩ Lâm sàng
Ước tính: 1 phút đọc, Ngày đăng:
Cập nhật:
Nếu phát hiện nội dung không chính xác, vui lòng phản hồi thông tin cho chúng tôi tại đây
| Phân loại khoa học | |
|---|---|
| Giới(regnum) | Plantae (Thực vật) Tracheophyta (Ngành thực vật có mạch) Polypodiopsida (Dương xỉ) |
| Bộ(ordo) | Polypodiales (Dương xỉ) |
| Họ(familia) | Lindsaeaceae (Quạt xòe) |
| Chi(genus) | Odontosoria (C.Presl) Fée |
| Danh pháp hai phần (Tên khoa học) | |
Odontosoria chinensis subsp. chinensis | |
| Danh pháp đồng nghĩa | |
Sphenomeris chinensis (L.) Maxon Stenoloma chusanum (L.) Ching | |
Cây hành đen là loài thực vật sống lâu năm, với thân rễ bò lan, mang nhiều lớp vảy hẹp, uốn cong và có màu nâu nhạt. Hành đen được sử dụng để hỗ trợ điều trị các bệnh như cảm cúm, sốt, viêm họng, ho, quai bị và lỵ. Bài viết dưới đây, Trung Tâm Thuốc Central Pharmacy (trungtamthuoc.com) sẽ cung cấp cho bạn đọc những thông tin chi tiết.
Tên khoa học: Odontosoria chinensis subsp. chinensis
Tên đồng nghĩa: Sphenomeris chinensis (L.) Maxon, Stenoloma chusanum (L.) Ching
Tên Tiếng Việt: hành đen, ô phỉ, ráng hành den.
Họ: Quạt xoè (Lindsaeaceae).
1 Đặc điểm thực vật
Cây hành đen là loài thực vật sống lâu năm, với thân rễ bò lan, mang nhiều lớp vảy hẹp, uốn cong và có màu nâu nhạt. Lá của cây là loại kép lông chim, chia 3 lần, mọc thẳng từ thân rễ. Cuống lá dài từ 10 đến 50cm, màu nâu. Lá chét bậc một có cuống, tạo góc từ 45° đến 55° với trục lá, có dạng hình tam giác ngọn giáo, đầu thuôn hẹp. Lá chét bậc hai mọc so le, cuống ngắn, các đoạn cuối cùng có hình dạng hình nêm, đầu cụt, bề mặt nhẵn.
Ổ túi bào tử nằm ở phần đầu của các gân trên thùy lá, mỗi thùy thường chứa từ 1 đến 2 ổ túi bào tử. Bào tử có hình dạng giống chiếc mũ nhỏ, màu nâu.
2 Phân bố và sinh thái
2.1 Phân bố
Hành đen là một loài dương xỉ nhỏ với lá dẹp, phân bố chủ yếu tại các khu vực núi nhiệt đới và cận nhiệt đới ở châu Á, bao gồm Trung Quốc, Lào, Việt Nam cùng một số quốc gia Đông Nam Á khác. Tại Việt Nam, loài cây này xuất hiện khá phổ biến tại các tỉnh miền núi phía Bắc như Lào Cai (đèo Hoàng Liên Sơn), Lai Châu, Sơn La, Yên Bái, Thái Nguyên, Tuyên Quang, Thanh Hóa và Nghệ An, ở độ cao lên tới 2000m. Tại các tỉnh miền núi phía Nam, cây hành đen ít được ghi nhận hơn.
2.2 Sinh thái
Hành đen là loài thực vật ưa ẩm, ưa sáng, nhưng cũng có khả năng chịu bóng một phần. Cây thường mọc ở các vách núi ven đường, ven rừng, bờ nương rẫy hoặc chân đồi. Thời điểm sinh trưởng mạnh của cây là vào mùa mưa ẩm, kéo dài từ tháng 5 đến tháng 8. Thân rễ của cây phân nhánh nhiều, khiến cây thường mọc thành từng khóm lớn. Hành đen sinh sản bằng bào tử, ngoài ra cũng có thể được nhân giống từ các cây con thu thập trong tự nhiên.
3 Bộ phận sử dụng
Toàn bộ cây được sử dụng.
4 Thành phần hóa học của Hành đen
Hành đen (Stenoloma chusanum) chứa nhiều hợp chất có hoạt tính sinh học, đặc biệt là flavonoid và phenolic. Hàm lượng flavonoid tổng số (TFC) và polyphenol tổng số (TPC) trong cây có sự biến đổi theo mùa, đạt mức cao nhất vào tháng Hai với TFC là 24,63 ± 1,34% và TPC là 9,58 ± 0,41%.
Flavonoid và glycosid flavonoid: Trong thành phần hóa học của cây, có sự hiện diện của ít nhất 12 flavonoid, bao gồm luteolin và apigenin. Ngoài ra, cây còn chứa flavonoid C-glycosides, chẳng hạn như vitexin và isovitexin, có thể được tổng hợp thông qua enzym C-glycosyltransferase (ScCGT1) được đặc trưng từ loài này.
Hợp chất phenolic: Cây chứa các hợp chất phenolic chính gồm:
- 3,4-dihydroxy benzoic acid
- 3,4-dihydroxy benzaldehyde
- Esculetin
- Caffeic acid
- Syringic acid
Các hợp chất khác: Bên cạnh flavonoid và phenolic, Stenoloma chusanum còn có các hợp chất khác như sesquiterpenoid, phenypropanoid và alkaloid (gồm ít nhất năm alkaloid được xác định thông qua LC-MS).
5 Tác dụng dược lý của Hành đen
Stenoloma chusanum thể hiện nhiều hoạt tính sinh học đáng chú ý, bao gồm:
5.1 Hoạt tính chống oxy hóa
Cả phần thân lá và rễ của cây đều có khả năng chống oxy hóa, tuy nhiên, chiết xuất từ rễ cho thấy hoạt tính mạnh hơn. Điều này có thể liên quan đến sự khác biệt trong hàm lượng hợp chất hoạt tính sinh học giữa hai phần của cây.
5.2 Ức chế enzyme tyrosinase
Chiết xuất từ Stenoloma chusanum có khả năng ức chế tyrosinase cao hơn so với arbutin (chất đối chứng dương), cho thấy tiềm năng trong việc ứng dụng làm chất làm trắng da hoặc điều trị các rối loạn sắc tố.
5.3 Hoạt tính chống ung thư
Chiết xuất từ cây thu hoạch vào tháng Hai có tác động mạnh nhất lên tế bào ung thư bạch cầu K562, thể hiện ở khả năng ức chế tăng sinh và gây chết tế bào theo chương trình (apoptosis).
5.4 Tác dụng giải độc
Các chiết xuất từ cây có khả năng làm giảm tỷ lệ tử vong của chuột bị ngộ độc cấp tính do arsenic và ammonium chloride.
Những kết quả nghiên cứu này cho thấy Stenoloma chusanum có tiềm năng ứng dụng trong y học cổ truyền, đặc biệt trong điều trị ung thư, bảo vệ tế bào chống oxy hóa, làm trắng da và giải độc.
6 Công dụng trong dân gian của cây Hành đen
6.1 Tính vị và công năng
Hành đen có vị đắng, tính mát, mang lại các tác dụng như thanh nhiệt, giải độc và lợi thấp.
6.2 Công dụng
Hành đen được sử dụng để hỗ trợ điều trị các bệnh như cảm cúm, sốt, viêm họng, ho, quai bị và lỵ. Liều dùng thông thường là 40 - 80g, sắc nước uống.
Để chữa bỏng hoặc mụn lở, người ta sử dụng toàn bộ cây nấu thành nước để tắm hoặc rửa vùng bị tổn thương.
7 Tài liệu tham khảo
- Tác giả Đỗ Huy Bích. Cây Thuốc Và Động Vật Làm Thuốc ở Việt Nam tập 1. Hành đen, trang 901. Truy cập ngày 08 tháng 02 năm 2025.
- Tác giả Rong Ni và cộng sự (đăng ngày 14 tháng 10 năm 2022). Identification of a flavonoid C-glycosyltransferase from fern species Stenoloma chusanum and the application in synthesizing flavonoid C-glycosides in Escherichia coli. Microbial cell factories. Truy cập ngày 08 tháng 02 năm 2025.
- Tác giả Dabing Ren và cộng sự (đăng tháng 3 năm 2017). Combined application of chromatographic techniques for the separation of phenolic compounds from Stenoloma chusanum Ching. Journal of separation science. Truy cập ngày 08 tháng 02 năm 2025.
