Dền Đuôi Chồn (Amaranthus caudatus L.)

Dền đuôi chồn thuộc dạng cây thảo, cây sống hàng năm chiều cao mỗi cây khoảng từ 0,5 đến 0,8 mét, không có lông. Phiến lá thuộc dạng phiến Xoan, có dạng hình bầu dục. Bài viết dưới đây, Trung Tâm Thuốc Central Pharmacy (trungtamthuoc.com) sẽ cung cấp cho bạn đọc những thông tin chi tiết.

1 Giới thiệu

Tên khoa học: Amaranthus caudatus L.

Tên gọi khác: Dền đuôi ngắn.

Họ thực vật: Amaranthaceae (Rau dền).

1.1 Đặc điểm thực vật

Dền đuôi chồn thuộc dạng cây thảo, cây sống hàng năm chiều cao mỗi cây khoảng từ 0,5 đến 0,8 mét, không có lông.

Phiến lá thuộc dạng phiến xoan, có dạng hình bầu dục, màu lục, hai đầu của lá tù, ở gân có lông.

Hoa có kích thước nhỏ, màu đỏ gạch, mọc tụ họp thành bông hình trụ nhìn như một chùy dài mọc thõng xuống dưới, phần bông ở giữa dài và mềm hơn, chiều dài có khi lên đến 1 mét, các bông thường mọc không liên tục mà có nhiều ngấn sâu và đứt đoạn. Mỗi hoa có 5 lá đài dạng như vảy, mũi nhọn dài.

Quả thuộc dạng quả hợp, kích thước khoảng 2,5mm.

Hạt có màu đen hay màu nâu bóng.

1.2 Thu hái và chế biến

Bộ phận dùng: Toàn cây, hạt, rễ.

1.3 Đặc điểm phân bố

Dền đuôi chồn thường được tìm thấy ở Ấn Độ, Trung Quốc và Việt Nam. Tại nước ta, cây thường phân bố ở Lào Cai, Hà Giang và các tỉnh Nam Bộ.

Dền đuôi chồn thường mọc hoang, cây cũng được trồng.

2 Thành phần hóa học

Lá cây có chứa acid oxalic.

Hạt và lá của cây có chứa nguồn protein dồi dào, chất xơ, các loại vitamin và tiền chất của vitamin như axit ascorbic, Riboflavin, tocol, Carotenoid. Ngoài ra, cây còn chứa nhiều khoáng chất có tác dụng tốt đối với cơ thể bao gồm Ca, Fe, Mg, K, Cu, Zn và Mn.

Dền đuôi chồn còn giàu các hợp chất hoạt tính sinh học như axit phenolic, lycopene, polyphenol, axit béo không bão hòa, glucosinolate, protein, peptide hòa tan, flavonoid, squalene và Beta-carotene.

3 Tác dụng của cây Dền đuôi chồn

3.1 Chống oxy hóa

Các nghiên cứu lâm sàng và dịch tễ học đã chứng minh rằng chất chống oxy hóa, chủ yếu là Flavonoid có nguồn gốc từ rau củ là những yếu tố góp phần quan trọng làm giảm tỷ lệ mắc các bệnh mãn tính.

Một số nhà khoa học đã nghiên cứu đặc tính chống oxy hóa của cây Dền đuôi chồn trong các các môi trường khác nhau và kết quả cho thấy rằng, chiết xuất ethyl acetate của cây Dền đuôi chồn cho thấy hoạt tính chống oxy hóa cao, tuy nhiên, chưa rõ các hợp chất đóng vai trò này.

So với các loại ngũ cốc khác, hạt của cây Dền đuôi chồn có tác dụng dọn gốc tự do tốt hơn.

3.2 Chống đái tháo đường

Dấu hiệu đặc trưng của bệnh tiểu đường là sự suy giảm cơ chế trao đổi chất của cơ thể do nồng độ Glucose trong máu cao.

Trong những năm qua, nhiều loại thuốc hạ đường huyết đã được tổng hợp để điều trị bệnh tiểu đường nhưng các loại thuốc này lại gây ra những tác dụng phụ nghiêm trọng, đặc biệt đối với phụ nữ mang thai. Chính vì điều này mà nhiều nhà khoa học đã không ngừng tìm kiếm những loại thảo dược có chứa các hợp chất chống đái tháo đường với độ an toàn cao, giá thành phù hợp để thay thế.

Các nhà khoa học đã báo cáo tác dụng ức chế cao của chiết xuất hexane, methanol và ethyl acetate của cây Dền đuôi chồn đối với α-amylase. Nghiên cứu này cũng cho thấy rằng, squalene phân lập từ cây Dền đuôi chồn được công nhận là thành phần chính của chiết xuất hexane và đặc tính trị bệnh tiểu đường của nó được phát hiện là cao hơn squalene tổng hợp.

3.3 Diệt giun sán

Các nhà khoa học đã so sánh tác dụng diệt giun của chiết xuất methanol của cây Dền đuôi chồn với một loại thuốc tẩy giun nổi tiếng chứa hoạt chất piperazine và quan sát thấy rằng không giống như piperazine có tác dụng gây tê liệt duy nhất đối với giun, chiết xuất từ cây Dền đuôi chồn có thể giết chết Pheretima posthuma trưởng thành (loài này có cấu trúc tương tự như giun đốt ở người) sau khi làm giun bị tê liệt. Trong thí nghiệm, các tác giả cũng quan quan sát thấy chiết xuất methanol từ cây Dền đuôi chồn cho thấy tác dụng diệt giun sán phụ thuộc vào liều lượng tăng dần từ mất khả năng vận động đến tê liệt và cuối cùng là làm chết giun sán.

3.4 Kiểm soát cholesterol máu

Một nghiên cứu được thực hiện nhằm xác định tác dụng chống tăng cholesterol máu và chống xơ vữa động mạch của chiết xuất từ ​​cây rau dền đuôi chồn đối với sự thoái triển của xơ vữa động mạch ở thỏ thí nghiệm được nuôi bằng chế độ ăn nhiều cholesterol. Kết quả cho thấy rằng, chiết xuất ​​cồn của cây Dền đuôi chồn có thể làm giảm các yếu tố nguy cơ và gây thoái triển các tổn thương mỡ ở động mạch chủ.

4 Công dụng theo Y học cổ truyền

4.1 Tính vị, tác dụng

Rễ cây có tác dụng tư bổ cường tráng, toàn cây có tác dụng lợi tiểu, lọc máu, hạt có tác dụng thanh nhiệt thấu biểu.

4.2 Công dụng

Nhân dân Ấn Độ thường sử dụng toàn cây để làm thuốc trị bệnh trĩ, chứng đái són gây đau đớn, ngoài ra còn dùng để trị bệnh tràng nhạc hoặc đắp ngoài trị các vết loét.

Nhân dân thuộc tỉnh Quảng Tây của Trung Quốc thường dùng rễ cây để trị đau đầu hoặc dùng cho trẻ em cam tích. Hạt được dùng làm lương thực hay dùng làm thức ăn cho gia súc, gia cầm.

5 Tài liệu tham khảo

1. Tác giả Võ Văn Chi. Từ điển cây thuốc Việt Nam tập 1. Dền đuôi chồn, trang 791-792. Truy cập ngày 27 tháng 2 năm 2025.
2. Tác giả Najmeh Kabiri và cộng sự (Ngày đăng 28 tháng 5 năm 2011). Lipid lowering by hydroalcoholic extracts of Amaranthus caudatus L. induces regression of rabbits atherosclerotic lesions, Pubmed. Truy cập ngày 27 tháng 2 năm 2025.