Dền đỏ (Cây sai - Xylopia vielana Pierre)
0 sản phẩm
Dược sĩ Trúc Ly Dược sĩ Lâm sàng
Ước tính: 1 phút đọc, Ngày đăng:
Cập nhật:
Nếu phát hiện nội dung không chính xác, vui lòng phản hồi thông tin cho chúng tôi tại đây
| Phân loại khoa học | |
|---|---|
| Giới(regnum) | Plantae (Thực vật) Tracheophyta (Ngành thực vật có mạch) Magnoliopsida (Lớp Hai lá mầm (Ngọc Lan)) |
| Bộ(ordo) | Magnoliales (Mộc lan) |
| Họ(familia) | Annonaceae (Na) |
| Chi(genus) | Xylopia L. |
| Danh pháp hai phần (Tên khoa học) | |
Xylopia vielana Pierre | |
| Danh pháp đồng nghĩa | |
Xylopicrum vielanum (Pierre.) Kuntze | |
Cây dền đỏ thuộc dạng cây nhỡ, có hình dáng gần giống với cây na. Các cành cây thường uốn khúc, khi còn non có màu xám nhạt và được bao phủ bởi lớp lông màu hung. Vỏ cây dền đỏ có tác dụng bồi bổ cơ thể, hỗ trợ điều trị thiếu máu, suy nhược cơ thể, sốt rét và các vấn đề tiêu hóa kém. Bài viết dưới đây, Trung Tâm Thuốc Central Pharmacy (trungtamthuoc.com) sẽ cung cấp cho bạn đọc những thông tin chi tiết.
1 Giới thiệu
Tên khoa học: Xylopia vielana Pierre
Tên Tiếng Việt: Dền đỏ, Dền, cây sai, may sản san (Tày).
Họ: Na (Annonaceae).
1.1 Đặc điểm thực vật của cây dền đỏ
Cây dền đỏ thuộc dạng cây nhỡ, có hình dáng gần giống với cây na. Các cành cây thường uốn khúc, khi còn non có màu xám nhạt và được bao phủ bởi lớp lông màu hung. Khi già, cành trở nên nhẵn mịn, có màu nâu đen và xuất hiện các đốm trắng nhỏ. Lá cây mọc so le, có hình trái xoan, với phần gốc lá tròn, đầu hơi nhọn nhưng không sắc, chiều dài lá từ 8-10 cm, chiều rộng khoảng 3-4 cm. Mặt trên của lá nhẵn bóng, trong khi mặt dưới được phủ một lớp lông mịn, cuống lá ngắn và có lông tơ màu hung.
Hoa của cây có màu hồng nhạt, mọc đơn lẻ tại các kẽ lá và ở đầu cành. Đài hoa gồm ba thùy dày, có hình dạng trái Xoan hoặc tam giác, mặt ngoài phủ lông, còn mặt trong thì nhẵn mịn. Tràng hoa gồm sáu cánh, phần gốc cánh dính liền với nhau, hình dạng dải và hơi cong vào trong, được phủ một lớp lông mịn. Hoa có nhiều nhị, bầu nhụy được bao phủ bởi lớp lông nhỏ.
Quả cây là dạng quả kép, tạo thành từ nhiều lá noãn hình trụ, có cuống dài và xếp tỏa tròn. Khi chín, quả có màu xanh lục hoặc vàng nhạt, phần mặt trong màu đỏ chứa từ 2-3 hạt màu nâu đen.
Mùa hoa của cây dền đỏ thường rơi vào tháng 4-6, trong khi mùa quả kéo dài từ tháng 7-8. Chú ý đặc biệt, cây này không nên nhầm lẫn với rau dền đỏ, một loại cây dùng làm thực phẩm.
1.2 Phân bố và sinh thái
Chi Xylopia L. bao gồm khoảng 160-170 loài trên toàn cầu, trong đó vùng nhiệt đới châu Phi có 60-70 loài, châu Mỹ 50 loài, và châu Á khoảng 40 loài. Tại Việt Nam, chi này được ghi nhận với ba loài, theo tài liệu của Nguyễn Tiến Bân năm 2000 trong Thực vật chí Việt Nam, tập 1 - Annоnaceae.
Cây dền đỏ, thuộc nhóm cây gỗ nhỏ, được tìm thấy tại các quốc gia như Trung Quốc (tỉnh Quảng Tây), Campuchia và Việt Nam. Ở Việt Nam, cây mọc phổ biến tại các vùng núi thấp và trung du, ở độ cao từ 100-300 m, đặc biệt tập trung nhiều tại các tỉnh như Phú Thọ, Tuyên Quang, Thái Nguyên, Bắc Giang, Hòa Bình, Thanh Hóa, và Nghệ An.
Loài cây này ưa ánh sáng và có khả năng chịu hạn tốt. Nó thường xuất hiện ở các khu rừng thứ sinh, rừng ven nguyên sinh, hoặc những đồi cây bụi. Cây dền đỏ nở hoa và ra quả nhiều hàng năm, nhưng nếu bị che bóng, khả năng ra hoa quả sẽ giảm. Những cây có đường kính từ 5 cm trở lên thường không tái sinh chồi gốc sau khi bị chặt. Cây có thể nhân giống bằng hạt.
Gỗ dền đỏ có thớ mịn, chắc chắn, thường được sử dụng để làm củi đun, cán cuốc, cán dao, hoặc các đồ gia dụng khác.
1.3 Bộ phận sử dụng
Phần vỏ và thân cây dền đỏ là bộ phận được sử dụng, thu hoạch quanh năm, nhưng thời điểm tốt nhất để thu hái là vào mùa xuân. Vỏ cây sau khi thu hoạch cần được cạo sạch lớp vỏ ngoài, rửa sạch, thái mỏng rồi phơi khô hoặc sấy khô.
2 Thành phần hóa học và tác dụng sinh học của cây Dền đỏ
Vỏ cây dền đỏ chứa nhiều hợp chất như:
- Tanin pyrocatechic: 4,55%
- Alcaloid: 0,31-0,33%
- Saponin: 4,5-4,9%
- Tinh dầu: 0,23%
Từ lá của cây Xylopia vielana Pierre, mười ba hợp chất guaiane dạng dimer đã được phát hiện, bao gồm hai dimer trinor-guaiane bất thường là vielaninor A và B.
Xác định cấu trúc: Cấu trúc của các hợp chất được làm rõ thông qua quang phổ NMR và khối phổ. Các hợp chất vielanin G-Q được xác định cấu hình tuyệt đối bằng phương pháp cảm ứng dichroism tròn (CD) exciton, chuyển đổi hóa học, và phân tích phổ dichroism tròn điện tử (ECD).
Hoạt tính sinh học:
- Vielanin H, K-M, P và Q không gây độc tế bào nhưng tăng cường hiệu quả gây độc của Doxorubicin trên các tế bào ung thư vú kháng doxorubicin.
- Ở nồng độ 10 μM, các hợp chất này làm tăng tác dụng của doxorubicin lên từ 2,1 đến 41,6 lần.
3 Công dụng
Vỏ cây dền đỏ có tác dụng bồi bổ cơ thể, hỗ trợ điều trị thiếu máu, suy nhược cơ thể, sốt rét và các vấn đề tiêu hóa kém. Do có công dụng gần giống với cây canh-ki-na, nên cây dền đỏ còn được mệnh danh là "cây canh-ki-na Việt Nam".
3.1 Cách dùng phổ biến
Tán nhỏ 150-250 g vỏ cây dền đỏ, ngâm với một lít rượu hoặc nấu thành cao rồi pha rượu. Uống hai chén nhỏ trước mỗi bữa ăn.
Trong thời kỳ kháng chiến chống Pháp và Mỹ, vỏ cây dền đỏ được sử dụng làm thuốc bổ và chữa bệnh cho bộ đội và người dân.
Lá cây dền đỏ sau khi phơi khô có thể sắc uống để giảm đau nhức, trị tê thấp, và hỗ trợ điều hòa kinh nguyệt.
4 Tài liệu tham khảo
- Tác giả Đỗ Huy Bích. Cây Thuốc Và Động Vật Làm Thuốc ở Việt Nam tập 1. Dền, trang 666-667. Truy cập ngày 09 tháng 01 năm 2025.
- Tác giả Ling Chen và cộng sự (đăng tháng 04 năm 2023). Two new sesquiterpenes from Xylopia vielana, Natural Product Research. Truy cập ngày 09 tháng 01 năm 2025.
- Tác giả Ya-Long Zhang và cộng sự (đăng tháng 02 năm 2019). Rare dimeric guaianes from Xylopia vielana and their multidrug resistance reversal activity, Phytochemistry. Truy cập ngày 09 tháng 01 năm 2025.
