Dền cơm (Dền xanh - Amaranthus viridis L.)

Dền cơm là một loại cây thân thảo mọc thẳng, phân nhánh nhiều, chiều cao trung bình từ 30 - 60 cm, đôi khi cao hơn. Hạt dền cơm có vị ngọt, tính hàn, mang lại tác dụng thanh nhiệt, mát gan, bổ khí và giúp sáng mắt. Bài viết dưới đây, Trung Tâm Thuốc Central Pharmacy (trungtamthuoc.com) sẽ cung cấp cho bạn đọc những thông tin chi tiết.

1 Giới thiệu

Tên khoa học: Amaranthus viridis L.

Tên Tiếng Việt: Dền cơm, Dền xanh.

Họ: Rau dền (Amaranthaceae).

1.1 Đặc điểm thực vật cây rau dền cơm

Dền cơm là một loại cây thân thảo mọc thẳng, phân nhánh nhiều, chiều cao trung bình từ 30 - 60 cm, đôi khi cao hơn. Thân cây nhẵn, có khía dọc, màu xanh lục hoặc đôi khi ngả sang màu đỏ nhạt. Lá mọc so le, có cuống dài, hình bầu dục hoặc hình trứng, gốc lá thuôn dài, đầu nhọn, kích thước dao động từ 2,5 - 5 cm chiều dài và 1,5 - 4 cm chiều rộng. Hai mặt lá đều nhẵn bóng.

Cụm hoa hình bông, dài và mảnh, có màu xanh lục, mọc từ kẽ lá, được cấu tạo từ nhiều xim co hợp thành. Hoa có 3 nhị, bao hoa gồm 3 lá dài và thuôn. Quả nang hình trứng nhọn, bề mặt hơi nhăn, bên trong chứa các hạt đen bóng.

Thời gian ra hoa và kết quả của dền cơm kéo dài từ tháng 5 đến tháng 7 hàng năm.

Hình ảnh rau dền cơm

1.2 Phân bố và sinh thái

Chi Amaranthus L. có khoảng 60 loài, tập trung chủ yếu tại các vùng nhiệt đới và cận nhiệt đới. Nhiều loài thuộc chi này được sử dụng làm thực phẩm, hạt dùng làm bánh hoặc làm thức ăn chăn nuôi. Ở Việt Nam, chi này có 6 loài, tất cả đều là các loại cây ăn được.

Dền cơm mọc hoang dại ở khắp nơi, thường phát triển tốt ở những nơi ẩm ướt, có bóng râm nhẹ. Cây xuất hiện nhiều tại các vườn, ruộng hoa màu hoặc bãi bồi ven sông. Hàng năm, cây sinh trưởng từ hạt, mọc vào cuối mùa xuân, phát triển nhanh vào mùa hè và tàn lụi sau khi ra hoa, kết quả. Hạt già sẽ rơi ra khỏi quả, tồn tại trong đất qua mùa thu - đông và nảy mầm vào mùa xuân năm sau.

Ngọn và lá non của cây thường được thu hái làm rau ăn. Tuy nhiên, do kích thước nhỏ, lượng rau thu được ít hơn so với các loài dền khác nên cây không được chú ý trồng nhiều.

1.3 Cách trồng dền cơm

Dền cơm vừa là một loại rau ăn vừa là cây thuốc. Đây là loại cây trồng vào mùa hè, có khả năng sinh trưởng mạnh, chịu hạn và chịu nước tốt nhờ bộ rễ ăn sâu và phát triển khỏe mạnh.

Cây được nhân giống bằng hạt. Vào khoảng tháng 6 - 7, khi quả già, người ta cắt cả cây, để nơi thoáng mát vài ngày rồi phơi khô. Hạt được sàng lọc để chọn lấy những hạt đen bóng dùng làm giống. Hạt dền cơm có lớp vỏ cứng, dễ bảo quản và giữ được khả năng nảy mầm lâu. Nhiệt độ thích hợp để hạt nảy mầm dao động từ 25 - 30°C.

Hạt có thể gieo trực tiếp hoặc ươm cây con rồi đem trồng. Đất trồng cần được làm kỹ, lên luống cao 20 - 25 cm, rộng 0,9 - 1 m, bón lót mỗi hecta từ 12 - 15 tấn phân chuồng. Khi cây con cao khoảng 5 cm, cần tưới bổ sung nước phân pha loãng để thúc đẩy cây phát triển.

Có thể gieo hạt từ tháng 2 đến tháng 7. Rau dền cơm thường được thu hoạch sau 25 - 30 ngày. Người trồng có thể nhổ cả cây hoặc cắt cách mặt đất 7 - 10 cm để cây mọc lại. Rau dền ít bị sâu bệnh, nhưng đôi khi bị sâu ăn lá như sâu róm, sâu xanh. Sử dụng các loại thuốc trừ sâu như Rogor hoặc Dipterex để xử lý khi cần. Năng suất rau dền cơm có thể đạt 4 - 7 tấn/ha.

1.4 Bộ phận sử dụng

Toàn cây, bao gồm cả rễ.

2 Thành phần hóa học của cây Dền cơm

Phần cành và lá của cây rau dền cơm chứa:

• Protid: 3,4%
• Glucid: 1,4%
• Vitamin C: 63 mg%
• Caroten: 10,5 mg%
• Vitamin B: 0,36 mg%
• Vitamin PP: 1,3 mg%

Ngoài ra, còn có các hợp chất như ethylcholesterol và 24-22 dehydrocholesterol.

3 Rau dền cơm (Dền xanh) có tác dụng gì? Có tốt không?

3.1 Tính vị và công năng

Hạt dền cơm có vị ngọt, tính hàn, mang lại tác dụng thanh nhiệt, mát gan, bổ khí và giúp sáng mắt.

3.2 Công dụng

Hạt dền cơm (liều 20 g) hỗ trợ điều trị tình trạng đại tiểu tiện không thông.

Nước sắc từ cả cây được dùng để tiêu viêm, hỗ trợ điều trị lỵ.

Hạt dền cơm tán bột, kết hợp uống với nước sắc hạt Thảo Quyết Minh, có thể giúp cải thiện tình trạng mắt mộng.

3.3 Ứng dụng trong y học dân gian nước ngoài

Tại Ấn Độ, rễ và lá dền cơm được dùng để điều trị rắn cắn và Bọ Cạp cắn. Hỗn hợp rễ nghiền và cặn nước vo gạo được uống từng giờ một với liều 50 - 100 ml.

Ở Nepal, lá non nấu chín ăn để chữa tiêu chảy; nước ép từ rễ giúp làm mềm phân, uống đều đặn trong 3 ngày.

Tại châu Mỹ, lá dền cơm được sử dụng làm thuốc lợi sữa, lợi tiểu và hạ sốt.

Ở Nigeria, lá dền cơm được dùng để hỗ trợ điều trị một số rối loạn tâm thần.

Tại châu Phi, lá thường được dùng đắp để giảm viêm, trị nhọt và áp xe.

4 Rau dền cơm (dền xanh) nấu món gì?

4.1 Canh rau dền cơm nấu tôm

Nguyên liệu cần chuẩn bị: Rau dền cơm tươi, tôm tươi, muối, bột ngọt, và dầu ăn.

Cách thực hiện: Tôm được bóc vỏ, làm sạch và ướp với ít muối. Phi thơm dầu ăn, cho tôm vào xào qua. Tiếp theo, đổ nước vào nồi, đợi sôi rồi thêm rau dền cơm. Khi rau chín mềm, nêm gia vị vừa ăn và tắt bếp.

4.2 Canh rau dền cơm nấu với thịt băm

Nguyên liệu: Rau dền cơm, thịt heo băm, hành khô băm nhuyễn, cùng gia vị thông dụng.

Hướng dẫn: Xào thịt băm với chút dầu ăn và hành khô, sau đó đổ nước vào nấu. Khi nước sôi, thêm rau dền cơm đã rửa sạch vào. Đợi đến khi rau chín, nêm gia vị và tắt bếp.

4.3 Rau dền cơm xào tỏi

Nguyên liệu: Rau dền cơm, tỏi băm nhuyễn, muối và dầu ăn.

Cách làm: Phi tỏi với dầu cho dậy mùi thơm, sau đó cho rau dền cơm vào đảo đều. Xào trên lửa lớn để rau giữ màu xanh, nêm chút muối hoặc gia vị tùy ý, đảo đều đến khi rau chín là hoàn tất.

4.4 Canh rau dền cơm nấu ngao

Nguyên liệu: Ngao tươi, rau dền cơm, Gừng lát, và gia vị.

Hướng dẫn chế biến: Ngao được rửa sạch, luộc đến khi vỏ mở, sau đó lọc lấy phần thịt và giữ lại nước luộc. Nước luộc ngao được lọc qua để loại bỏ cát, sau đó thêm gừng và rau dền cơm vào nấu. Cuối cùng, cho thịt ngao vào, nêm nếm gia vị vừa ăn.

4.5 Canh rau dền cơm nấu chả cá

Nguyên liệu: Chả cá chiên sẵn, rau dền cơm, và hành tím.

Cách làm: Phi thơm hành tím, thêm chả cá vào đảo nhẹ rồi đổ nước vào nấu. Khi nước sôi, thả rau dền cơm vào, nêm gia vị và đun đến khi rau chín mềm.

5 Cách nhặt rau dền xanh

Lựa chọn rau tươi: Chọn những bó rau còn xanh tươi, lá không bị dập nát hay sâu bệnh.

Loại bỏ phần hư: Dùng tay hoặc dao để tách bỏ lá già, thân cứng, hoặc những phần bị sâu hay vàng úa.

Phân loại thân và lá: Giữ lại phần lá và thân non để chế biến, bỏ đi những phần thân già vì có thể bị xơ, khó ăn.

Rửa sạch: Ngâm rau trong nước muối pha loãng từ 5 đến 10 phút, sau đó rửa sạch lại dưới vòi nước để loại bỏ đất cát và hóa chất còn sót lại.

6 Cách luộc rau dền cơm

Chuẩn bị nước: Đun sôi nước, thêm một chút muối để giữ màu xanh của rau khi luộc.

Luộc rau: Thả rau dền cơm vào nồi nước sôi, để sôi lại và tiếp tục luộc khoảng 2-3 phút.

Làm nguội: Sau khi vớt rau ra, ngâm ngay vào nước đá hoặc nước lạnh để rau giữ được độ giòn và màu sắc tươi sáng.

Dùng ngay: Rau dền cơm (dền xanh) luộc có thể ăn kèm với các loại nước chấm như nước mắm pha tỏi ớt hoặc dầu hào.

7 Rau dền cơm kỵ gì?

Thịt ba ba: Sự kết hợp này có thể tạo ra chất không có lợi cho sức khỏe, nên tránh dùng cùng nhau.

Quả lê: Rau dền và quả lê khi ăn cùng có thể gây khó tiêu, ảnh hưởng xấu đến hệ tiêu hóa.

Tiết canh: Kết hợp rau dền với tiết canh có thể gây đau bụng hoặc tiêu chảy, không nên dùng.

Lưu ý: Những người mắc các bệnh như gout, viêm khớp dạng thấp, hoặc sỏi thận nên hạn chế ăn rau dền. Loại rau này chứa nhiều oxalat và purin, có thể khiến tình trạng bệnh trầm trọng hơn.

8 Rau dền cơm bao nhiêu calo?

Rau dền là loại thực phẩm có lượng calo thấp, giàu chất xơ và các loại vitamin. Theo ước tính, trong 100g rau dền chứa khoảng 23 kcal. Đây là lựa chọn phù hợp cho những ai muốn duy trì chế độ ăn kiêng hoặc kiểm soát cân nặng.

9 Tài liệu tham khảo

Tác giả Đỗ Huy Bích. Cây Thuốc Và Động Vật Làm Thuốc ở Việt Nam tập 1. Dền cơm, trang 667-668. Truy cập ngày 09 tháng 01 năm 2025.