Dây Sống Rắn (Lân Tơ Uyn, Ráy Leo Lá Rách - Rhaphidophora decursiva)

Dây sống rắn thuộc dạng cây thảo leo, chiều cao mỗi cây khoảng từ 4 đến 20 mét. Thân và cành cây có dạng hình trụ, mập, bề mặt nhẵn có màu lục xám. Các mấu bén rễ. Bài viết dưới đây, Trung Tâm Thuốc Central Pharmacy (trungtamthuoc.com) sẽ cung cấp cho bạn đọc những thông tin chi tiết.

1 Giới thiệu

Tên khoa học: Rhaphidophora decursiva (Roxb.) Schott

Tên gọi khác: Chuối hương lá xẻ, Đuôi phượng, Ráy leo lá rách, Lân tơ uyn.

Họ thực vật: Araceae (Ráy).

1.1 Đặc điểm thực vật

Dây sống rắn thuộc dạng cây thảo leo, chiều cao mỗi cây khoảng từ 4 đến 20 mét.

Thân và cành cây có dạng hình trụ, mập, bề mặt nhẵn có màu lục xám. Các mấu bén rễ bám vào thân của những cây to.

Lá cây mọc so le, phiến lá to, có dạng hình trứng, mặt lá có màu lục sẫm hoặc đốm vàng, gốc lá có dạng hình tim, đầu lá nhọn, phiến lá xẻ thùy dạng lông chim, mỗi bên lá xẻ thành 10 đến 15 thùy có dạng hình hdair, gốc hẹp, thủng lỗ, cuống lá mập, có chiều dài bằng chiều dài của lá, đôi khi còn dài hơn.

Cụm hoa dạng bông hình trụ có màu lục nhạt được bao bọc trong một chiếc mo nạc, mo có dạng hình trái Xoan thuôn, hai mặt đều có màu vàng, hoa nhiều, mo sớm rụng. Hoa lưỡng tính, không có bao hoa, đầu nhụy có màu vàng nhạt.

Quả mọng, khi chín có màu đỏ ra cam.

Hạt nhiều.

Mùa hoa quả từ tháng 7 đến tháng 9.

Dưới đây là hình ảnh cây Dây sống rắn:

1.2 Thu hái và chế biến

Bộ phận dùng: Thân.

1.3 Đặc điểm phân bố

Chi Rhaphidophora Hassk. trên thế giới có 20 loài phân bố chủ yếu ở vùng nhiệt đới từ Tây Phi sang Châu Á. Tại nước ta, chi này có 14 loài, trong đó có 4 loài được trồng với mục đích làm thuốc và làm cảnh.

Dây sống rắn thường phân bố ở vùng cận nhiệt đới và nhiệt đới của Châu Á như Nam Trung Quốc, Lào, Việt Nam và một số quốc gia khác thuộc khu vực Đông Nam Á. Tại nước ta, Dây sống rắn thường mọc trong những khu rừng kín thường xanh ẩm ở Cao Bằng, Bắc Kạn, Lạng Sơn, Thái Nguyên, Hòa Bình, Tuyên Quang, Ninh Bình, Thanh Hóa, Tây Nguyên. Loài cây này còn được tìm thấy ở một số đảo lớn như Cô Tô, Cát Bà, Phú Quốc, Côn Đảo.

Dây sống rắn có bản chất là loài ưa ẩm, có khả năng chịu bóng, thường mọc bám lên những cây thân gỗ lớn hoặc các tảng đá trong rừng, cây đẻ nhánh khỏe nên thường tạo ra những đám cây sinh trưởng mạnh. Một khóm Dây sống rắn có thể cho thu hoạch từ vài tạ đến 1 tấn rễ tươi.

Dây sống rắn ra hoa quả nhiều hàng năm, cây tái sinh tự nhiên từ hạt, nhờ khả năng sinh trưởng tốt nên cây dễ cạnh tranh với các loài phụ sinh khác.

Nguồn dự trữ cây tại nước ta rất lớn, tuy nhiên nạn phá rừng đang làm thu hẹp phạm vi phân bố tự nhiên của cây.

2 Thành phần hóa học

Dây sống rắn có chứa Saponin.

3 Tác dụng của cây dây sống rắn

3.1 Tác dụng dược lý

Theo tác giả Đặng Hanh Khôi và cộng sự, Dây sống rắn hay Ráy leo lá rách có tác dụng kháng khuẩn đối với một số chủng vi khuẩn như Streptococcus pyogenes, Staphylococcus aureus, Bacillus subtilis.

Khi theo dõi tác dụng chống viêm của Dây sống rắn trên mô hình gây phù chân chuột thì kết quả cho thấy rằng, Dây sống rắn có tác dụng chống viêm rất tốt.

Về tác dụng trên lâm sàng, bác sĩ quân y Lê Khắc Lập trong quá trình điều trị cho thương binh đã có những đánh giá như sau:

Đối với vết thương phần mềm, Dây sống rắn thể hiện tác dụng kháng sinh tại chỗ, có thể dùng thay thế penicilin và sulfamid. Đối với những thương binh có vết thương nhưng không kèm sốt thì sử dụng Dây sống rắn là đủ.

Dây sống rắn có tác dụng kích thích quá trình làm lành vết thương, giúp vết thương chóng liền sẹo, sẹo không bị sần sùi.

Dây sống rắn giúp làm sạch vết thương, giảm đau trong quá trình thay băng gạc.

3.2 Công dụng

Theo kinh nghiệm dân gian, nhân dân Kon Tum thường dùng Dây sống rắn để đắp lên các vết thương trong quá trình lao động bị đứt da thịt. Nhiều cơ sở quân y trong thời gian kháng chiến chống Mỹ cũng sử dụng Dây sống rắn để chữa vết thương cho nhiều thương binh.

Bác sĩ Lê Khắc Lập cũng sử dụng Dây sống rắn điều trị cho 357 trường hợp có vết thương phần mềm và thu được kết quả rất tốt, ngoài ra, bác sĩ còn sử dụng Dây sống rắn để điều trị cho các vết bỏng độ II và III.

Cần lưu ý không sử dụng Dây sống rắn cho vết thương còn dị vật vì cây có thể làm cho vết thương chóng liền miệng, gây viêm sâu bên trong.

3.3 Cách sử dụng Dây sống rắn (Ráy leo lá rách)

Sử dụng 1kg thân cây, không dùng lá, cạo bỏ rễ rồi đem rửa sạch, băm nhỏ, thêm 3 lít nước, đun sôi trong 3 giờ.

Lọc nước đun qua vải, tiến hành cô đặc đến khi còn 700ml dung dịch.

Dùng Dung dịch đắp vào vết thương, bệnh nhân chỉ có cảm giác xót nhẹ như khi dùng nước muối ưu trương ở lần băng đầu tiên, những lần sau không còn bị xót nữa.

Không dùng nước sắc Dây sống rắn quá đặc vì có thể gây xót, làm cho vết thương bị sưng đỏ.

Sau khi dùng nước muối hoặc nước sắc Dây sống rắn để rửa vết thương thì dùng gạc tẩm dung dịch dược liệu để đắp lên vết thương, băng lại, sau 2-3 ngày mới phải thay băng một lần tùy thuộc vào tình trạng mưng mủ.

Dùng nước sắc Dây sống rắn trong khoảng 5 đến 7 ngày.

Một số đồng bào còn sử dụng Dây sống rắn để chữa di mộng tinh, chân tay co quắp.

Nhân dân Phú Yên sử dụng Dây sống rắn trong trường hợp cảm cúm, đau mình mẩy, đau khớp.

Đồng bào Gia Lai dùng để chữa lỵ, đau dạ dày.

Cao Dây sống rắn phối hợp với Hoàng Đằng chữa nấm ngoài da, còn phối hợp với Núc Nác chữa kiết lỵ, tiêu chảy.

4 Ráy leo lá rách (Dây sống rắn) chữa bệnh gì?

Làm thuốc bó gãy xương từ Dây sống rắn:

• 50g toàn cây Dây sống rắn.
• 30g Dây tơ hồng.
• 30g Dây Bìm Bìm.
• 30g Dây Đau Xương.
• Các vị đem giã nhỏ, trộn cùng với rượu 90 độ cho xâm xấp mặt.
• Đắp lên vết thương.
• Mỗi ngày thay băng 1 lần, dùng trong 5 đến 7 ngày.

5 Tài liệu tham khảo

1. Tác giả Đỗ Huy Bích và cộng sự. Cây Thuốc Và Động Vật Làm Thuốc ở Việt Nam tập 2. Ráy leo lá rách, trang 618-620. Truy cập ngày 5 tháng 2 năm 2025.
2. Tác giả Đỗ Tất Lợi. Những Cây Thuốc Và Vị Thuốc Việt Nam. Lân Tơ Uyn trang 138 – 140. Truy cập ngày 5 tháng 2 năm 2025.