Cúc hoa xoắn (Cúc tai dê - Inula cappa)

1 Giới thiệu

Tên khoa học: Inula cappa 

Tên đồng nghĩa: Duhaldea cappa

Tên gọi khác: Cúc tai dê.

Họ thực vật: Asteraceae (Cúc).

1.1 Đặc điểm thực vật

Cúc Hoa xoắn là một loại cây thân thảo sống nhiều năm, chiều cao từ 1 đến 2 mét, có nhiều nhánh. Thân cây phủ lớp lông mềm, có màu trắng ngà hoặc vàng nhạt. Lá cây có hình bầu dục hơi thuôn dài, hai đầu lá thuôn nhỏ lại nhưng không quá nhọn, kích thước trung bình dài khoảng 8-9 cm, rộng khoảng 2,5-3 cm. Rìa lá có răng cưa thưa. Mặt trên của lá phủ lớp lông mịn như nhung, trong khi mặt dưới lại có lông trắng dài.

Hoa mọc thành cụm đầu, đường kính mỗi hoa khoảng 7-8 mm, thường tụ lại thành chùm ở đầu cành hoặc tại nách lá, rất rậm rạp và có lớp lông dày phủ ngoài. Tổng bao gồm nhiều lá bắc dài khoảng 6-7 mm, có hình dạng mũi mác thuôn dài. Hoa ở rìa cụm thường là hoa cái, có cánh hoa hình lưỡi màu vàng nhạt; hoa ở giữa là hoa lưỡng tính, có hình ống và màu vàng. Quả hình bầu dục, có lông màu nâu. Phía đỉnh quả có mào lông màu trắng.

1.2 Thu hái và chế biến

Toàn bộ cây (bao gồm cả phần rễ) được sử dụng làm dược liệu. Việc thu hái có thể thực hiện quanh năm. Rễ cây sau khi thu được rửa sạch, thái lát rồi phơi khô. Phần thân và lá có thể sử dụng ở dạng tươi hoặc được phơi khô trong bóng râm để bảo quản dùng lâu dài.

1.3 Đặc điểm phân bố

Loài cây này thường phát triển mạnh ở các bãi cỏ hoang, vùng trảng cây gần rừng thứ sinh, với độ cao lý tưởng từ 400 đến 2000 mét so với mực nước biển. Mùa hoa và quả kéo dài từ tháng 4-8 đến khoảng tháng 11-12.

Khu vực phân bố: Cúc hoa xoắn được tìm thấy ở nhiều tỉnh thành tại Việt Nam như Lai Châu, Lào Cai, Sơn La, Cao Bằng, Lạng Sơn, Vĩnh Phúc, Hà Nội, Quảng Ninh, Hòa Bình, Kon Tum, Đắk Lắk, Lâm Đồng và Đồng Nai. Ngoài ra, loài này cũng hiện diện tại một số quốc gia khác như Ấn Độ, Myanmar, Trung Quốc, Lào, Thái Lan và Malaysia.

=>> Xem thêm: Cây Thảo Uy Linh (Inula nervosa Wall.) trị phong thấp tê đau, ăn uống không tiêu

2 Thành phần hóa học

Các thành phần hợp chất đã được phân lập từ cây Cúc hoa xoắn bao gồm:

9 loại flavonoid: luteolin (1), apigenin (2), chrysoeriol (3), artemetin (4), 2', 5-di-hydroxy-3, 6, 7, 4', 5'-pentamethoxyflavone (5), chrysosplenol C (6), apigenin-5-0-β-D-glucopyranoside (7), luteolin-3-methyl, luteolin-3-methylether-4'-0-β-D-glucopyranoside (8), luteolin-4'-0-β-D-glucopyranoside (9).

4 triterpen: darma-20, 24-dien-3β-0-acetate (10), darma-20, 24-dien-3β-ol (11), epirfiedelanol (12), friedelin (13).

3 coumarin: scopoletin (14), isosco-poletin (15), scopolin(16), và các loại hợp chất khác stigmasta-5, 22-dien-3β-0-7-one (17), stigmasterol (18), axit palmitic (19), axit linoleic (20), este metyl axit linoleic (21), (E) -9, 12, axit 13-trihydroxyoetadee-10-enoie (22). Hợp chất 5 là một sản phẩm tự nhiên mới. Các hợp chất 3-9, 15, 17, 21 và 22 lần đầu tiên được phân lập từ chi này.

Các hợp chất đơn phân đã được xác nhận có tác dụng chống viêm là luteolin, chrysoerilol, artemetin, axit chlorogenic, axit neochlorogenic, axit cryptchlorogenic, axit isochlorogenic A, axit isochlorogenic B, axit isochlorogenic C và axit 1,3- O -dicaffeoylquinic.

3 Tác dụng của cây Cúc hoa xoắn

Các nhà khoa học đã nghiên cứu hoạt động chống viêm và điều hòa miễn dịch của chiết xuất rễ I. cappa dựa trên việc sử dụng nó trong y học cổ truyền - điều trị viêm khớp dạng thấp, menoxenia, sốt, vàng da và nhiều bệnh khác.

Hoạt động chống viêm được xác định bằng phương pháp gây phù chân chuột bằng carrageenan và phương pháp tạo hạt bằng viên bông trong khi hoạt động điều hòa miễn dịch được ước tính bằng phương pháp xét nghiệm thực bào, xét nghiệm nồng độ kháng thể ngưng kết hồng cầu (HA), phương pháp xét nghiệm quá mẫn loại chậm, xét nghiệm tế bào hình thành mảng bám và xác định hoạt động miễn dịch dự phòng.

Chiết xuất methanolic cho thấy giảm tối đa tình trạng phù chân chuột và cho thấy ức chế đáng kể các khối u hạt do viên bông gây ra ở chuột. Chiết xuất methanolic cũng cho thấy hoạt động điều hòa miễn dịch tiềm năng trong tất cả các xét nghiệm đã thực hiện. Hai sesquiterpen, isoalantolactone và germacranolide cũng được phân lập từ chiết xuất methanol.

4 Công dụng theo Y học cổ truyền

4.1 Tính vị, tác dụng

Cây có vị đắng nhẹ pha chút cay và ngọt, tính ấm. Theo y học cổ truyền, cây có tác dụng trừ phong, giảm đau, hành khí, tiêu sưng, làm tan đờm, cầm máu, thanh nhiệt và lợi tiểu.

4.2 Công dụng

Tại Vân Nam (Trung Quốc), Cúc hoa xoắn thường được dùng để chữa:

• Chấn thương do té ngã.
• Thổ huyết, nôn ra máu, chảy máu cam.
• Viêm tuyến vú, Đau Bụng Kinh, kinh nguyệt không đều.
• Rắn cắn.
• Đau xương khớp do phong thấp.
• Đầy hơi, đau ngực, sốt rét, bệnh lỵ, trĩ, ngứa da.

Ở Hồng Kông, toàn cây hoặc rễ được sử dụng trong các trường hợp:

• Ho khan, ho có đờm.
• Đau đầu thần kinh, đau vùng thượng vị.
• Viêm thận gây phù.
• Đau nhức vùng thắt lưng do phong thấp, chấn thương.
• Phù sau sinh, rối loạn kinh nguyệt, khí hư.
• Các vấn đề ngoài da như mẩn ngứa, trĩ.

Cách sử dụng:

• Dùng rễ khô: Liều thông thường 20-30g sắc uống mỗi lần.
• Dùng ngoài: Toàn cây bỏ rễ đem nấu lấy nước rửa để điều trị các bệnh ngoài da.

5 Cây Cúc hoa xoắn trị bệnh gì?

5.1 Chữa ho cảm, đau đầu

Cúc hoa xoắn 15g, Nhất chỉ hoàng hoa 15g, Kim Ngân Hoa 10g; sắc nước uống.

5.2 Đau vùng thượng vị

Dùng 15-30g cúc hoa xoắn sắc uống.

6 Tài liệu tham khảo

1. Tác giả Võ Văn Chi. Từ điển cây thuốc Việt Nam tập 1. Cúc hoa xoắn, trang 672. Truy cập ngày 17 tháng 5 năm 2025.
2. Tác giả Li-hua Zheng và cộng sự (Ngày đăng tháng 2 năm 2015). Li-hua Zheng, Xiao-jiang Hao, Chun-mao Yuan, Lie-jun Huang, Jian-xin Zhang, Fen Dong, Tian-yun Fan, Gui-hui Wu, Yan Chen, Yuan Ma, Yi-min Fan, Wei Gu, PubMed. Truy cập ngày 17 tháng 5 năm 2025.
3. Tác giả Jyoti Kalola và cộng sự (Ngày đăng 18 tháng 3 năm 2017). Anti-inflammatory and immunomodulatory activities of Inula cappa roots (Compositae), Pubmed. Truy cập ngày 17 tháng 7 năm 2025.
4. Tác giả Ningning Wu và cộng sự (Ngày đăng tháng 2 năm 2025). Research Progress on Anti-Inflammatory Mechanism of Inula cappa, PubMed. Truy cập ngày 17 tháng 5 năm 2025.