Cúc dính (Cỏ mịch - Adenostemma lavenia)

1 Giới thiệu

Tên khoa học: Adenostemma lavenia (L.) Kuntze.

Tên gọi khác: Cỏ mịch.

Họ thực vật: Asteraceae (Cúc).

1.1 Đặc điểm thực vật

Loài cây này là dạng thân thảo lâu năm, cao trung bình từ 0,5 đến 1 mét. Thân cây nhẵn, không có lông. Lá mọc đối nhau, phiến lá hình thoi thuôn dài hoặc đôi khi có hình tim nhẹ ở gốc, kích thước phổ biến từ 10 đến 16 cm chiều dài, và từ 2 đến 6 cm chiều rộng. Mép lá có răng cưa, gân bên nổi rõ với khoảng 4-5 cặp, hai mặt lá đều nhẵn. Cuống lá ngắn, dao động từ 1 đến 3 cm.

Cụm hoa mọc ở đầu cành, tạo thành chùm dạng ngù, mỗi ngù gồm 8 đến 12 cụm hoa nhỏ. Hoa có cuống dài khoảng 1-2 cm. Mỗi đầu hoa có đường kính khoảng 5-7 mm. Tổng bao hình chuông, có nhiều lá bắc xếp thành hai hàng đều đặn, viền mang nhiều tuyến. Hoa ống có màu trắng, phần trên nở rộng như hình phễu, chóp chia thành 5 thùy nhỏ. Quả bế nhỏ, gần giống hình trứng ngược, dài khoảng 3mm và thường mang 3-4 gai nhỏ ở đỉnh.

1.2 Thu hái và chế biến

Toàn bộ cây đều được thu hái để dùng làm dược liệu (Herba Adenostemmae). Việc thu hái thường tiến hành vào mùa hè hoặc mùa thu. Sau khi rửa sạch, cây có thể dùng tươi hoặc phơi khô để bảo quản.

1.3 Đặc điểm phân bố

Cây thường mọc hoang ở ven các khe suối trong rừng thưa hoặc ở những thửa ruộng ẩm gần bìa rừng. Cây ưa ẩm, phân bố ở độ cao từ 200 đến 1800 mét.

Mùa hoa thường rơi vào khoảng tháng 4-8, quả chín từ tháng 10 đến tháng 12.

Tại Việt Nam, cây có mặt ở nhiều tỉnh như: Lai Châu, Lào Cai, Sơn La, Yên Bái, Tuyên Quang, Cao Bằng, Vĩnh Phúc, Ninh Bình, Kon Tum, Đắk Lắk, Lâm Đồng, Khánh Hòa và Ninh Thuận. Ngoài ra, loài này cũng phân bố rộng ở các quốc gia như: Ấn Độ, Sri Lanka, Myanmar, Trung Quốc, Lào, Indonesia và Malaysia.

2 Thành phần hóa học

Trong thành phần cây có chứa một chất đắng, được cho là một loại glucoside.

3 Tác dụng của cây Cúc dính

Các nhà khoa học xây dựng hồ sơ hóa thực vật của chiết xuất methanol của cây Cúc dính và nghiên cứu tác dụng chống đau, chống tiêu chảy, hạ sốt, tan huyết khối và diệt giun sán của nó. Chiết xuất methanol của cây Cúc dính được đặc trưng bằng GC-MS đã trải qua tác dụng hạ sốt in vivo được thử nghiệm trên chuột bạch Thụy Sĩ áp dụng mô hình sốt do nấm men gây ra, hoạt động chống đau được thử nghiệm theo mô hình quằn quại do axit axetic và mô hình liếm chân do formalin gây ra, tác dụng chống tiêu chảy trong tiêu chảy do dầu thầu dầu, enteropooling do dầu Thầu Dầu gây ra và các thử nghiệm vận chuyển ruột do Than hoạt tính gây ra, tác dụng tan huyết khối in vitro sử dụng mô hình tan cục máu đông và tác dụng diệt giun sán được thử nghiệm trên giun tròn Tubifex tubifex.

Kết quả cho thấy rằng, chiết xuất methanol của cây Cúc dính có thể trở thành tiềm năng mới cho các phương pháp điều trị. Các thí nghiệm sử dụng mô hình động vật và tế bào máu người đã xây dựng nhiều mô hình thụ thể phối tử triển vọng. Một số tình trạng, bao gồm đau, viêm, sốt, hình thành huyết khối, tiêu chảy và giun sán, có thể được điều trị bằng chiết xuất methanol của cây Cúc dính, theo bằng chứng từ nghiên cứu hiện tại. Tuy nhiên, cần có nghiên cứu toàn diện để xác định cơ chế chính xác mà chiết xuất methanol của cây Cúc dính phát huy các tác dụng dược lý này và để phân lập các hợp chất chịu trách nhiệm cho các tác dụng này.

=>> Xem thêm: Cây Cúc Vu (Helianthus tuberosus L.) - dược liệu giúp cải thiện tiêu hóa

4 Công dụng theo Y học cổ truyền

4.1 Tính vị, tác dụng

Cây có vị đắng, tính hàn. Công dụng chính là thanh nhiệt, giải độc, tiêu viêm, lợi tiểu và làm mát cơ thể.

4.2 Công dụng

Cúc dính là một loại thảo mộc sống lâu năm, thuộc họ Cúc, sinh trưởng và phát triển phổ biến ở vùng khí hậu nhiệt đới của Châu Á. Loài cây này cũng được sử dụng như một loại thuốc dân gian để điều trị da bị cháy nắng, hói đầu, chống co thắt, kích thích và ức chế, đau họng, sung huyết phổi, tiêu chảy và kiết lỵ, phù nề, viêm phổi.

Tại Ấn Độ: Lá được cho là có tính sát khuẩn. Dịch lá tươi có thể gây hắt hơi và kích thích nhẹ.

Ở Malaysia: Cụm hoa phơi khô tán bột dùng để chữa loét mũi; có thể đắp lên trán để giảm đau đầu hoặc xoa vào bụng để trị tiêu chảy. Người dân còn dùng kết hợp lá cây này với một số dược liệu như Nghễ râu, Khổ Qua, Đuôi chồn để xoa lên cơ thể khi bị sốt rét. Rễ cây nấu lấy nước uống giúp giảm đau dạ dày.

Tại Indonesia: Lá cây dùng làm nước rửa khử mùi, hoặc làm bột đắp lên da khi bị rám nắng, nhọt mưng mủ. Dịch lá tươi cũng được dùng riêng để chữa bệnh lỵ hoặc kết hợp với các cây như Rau Má và Chó đẻ răng cưa để giảm đau bụng, cơn đau do sỏi thận. Rễ nhai chung với Gừng và lá Trầu Không để trị ho.

Ở Trung Quốc: Cây được sử dụng để chữa cảm mạo, sốt cao, viêm khí quản, viêm họng, viêm amidan và viêm gan do nóng trong. Liều dùng phổ biến là 10-15g khô, sắc lấy nước uống. Dùng ngoài để chữa mụn nhọt, lở ngứa hoặc vết rắn cắn. Cây tươi được giã nát và đắp trực tiếp.

5 Cây Cúc dính trị bệnh gì?

5.1 Cảm mạo, sốt cao

Dùng 30-60g cây tươi, giã nát, vắt lấy nước, pha thêm đường và nước ấm để uống.

5.2 Viêm gan vàng da

Sử dụng 30-60g cúc dính tươi, sắc uống mỗi ngày.

5.3 Rắn cắn

Nhai cây tươi và đắp trực tiếp vào vết cắn. Rễ tươi (30-90g), rửa sạch, giã lấy nước uống hỗ trợ kháng độc.

6 Tài liệu tham khảo

1. Tác giả Võ Văn Chi. Từ điển cây thuốc Việt Nam tập 1. Cúc dính, trang 666-667. Truy cập ngày 16 tháng 5 năm 2025.
2. Tác giả Nahid Akhter và cộng sự (Ngày đăng 15 tháng 4 năm 2023). Therapeutic potentials of Adenostemma lavenia (L.) O.Kuntze evidenced into an array of pharmacological effects and ligand-receptor interactions, PubMed. Truy cập ngày 16 tháng 5 năm 2025.