Cọ dầu (Cọ dừa - Elaeis guineensis Jacq.)

Cọ dầu là một loại cây thân đơn, mọc thẳng, cao từ 5 đến 15 mét. Thân cây có đường kính khoảng 30-60 cm, với bề mặt để lại dấu vết của những cuống lá đã rụng, tạo thành các gai đặc trưng. Bài viết dưới đây, Trung Tâm Thuốc Central Pharmacy (trungtamthuoc.com) sẽ cung cấp cho bạn đọc những thông tin chi tiết.

Tên Tiếng Việt: Cọ dầu, hay còn gọi là cây Cọ dừa

Còn gọi là palmier a huile.

Tên khoa học Elaeis guineensis Jacq.

Thuộc họ Arecaceae (Cau)

1 Đặc điểm thực vật

Cọ dầu là một loại cây thân đơn, mọc thẳng, cao từ 5 đến 15 mét. Thân cây có đường kính khoảng 30-60 cm, với bề mặt để lại dấu vết của những cuống lá đã rụng, tạo thành các gai đặc trưng. Lá tập trung dày đặc ở phần ngọn cây, có hình dáng giống lồng chim. Lá mềm mại, có màu xanh bóng; các phiến lá mỏng, dài, đầu nhọn, và cuống lá thường mang các gai nhỏ do lá chét biến đổi.

Ở cây trưởng thành, lá mọc thành hai vòng rõ rệt. Một vòng có 8 lá uốn theo chiều kim đồng hồ, trong khi vòng còn lại gồm 13 lá uốn theo hướng ngược lại. Tàu lá có thể đạt chiều dài tới 7-8 mét.

Cọ dầu là loài thực vật có hoa đơn tính cùng gốc. Cụm hoa dày đặc, cuống chung ngắn, nằm sâu trong tán lá già sát thân. Hoa đực mọc chìm trong các hố nhỏ ở cuống chính, còn hoa cái phát triển tại kẽ các lá bắc có gai. Quả có dạng trứng, màu vàng hoặc đỏ, với lớp vỏ ngoài mỏng nhẵn, lớp vỏ giữa chứa nhiều sợi, và lớp vỏ trong cứng nhưng mỏng, có lỗ nhỏ ở đầu. Một buồng quả có thể nặng từ 10 đến 20kg, chứa khoảng 1.000-2.000 quả. Hạt bên trong quả rất giàu dầu.

2 Phân bố

2.1 Phân bố trên thế giới

Loài cây này có nguồn gốc từ khu vực ven biển Tây Phi, trải dài từ Guinea đến Congo, nơi chúng mọc hoang hoặc được trồng. Nigeria là một trong những quốc gia sản xuất lớn nhất khu vực. Hiện nay, cọ dầu được trồng phổ biến tại nhiều vùng nhiệt đới ở châu Á và châu Mỹ, bao gồm các quốc gia như Malaysia, Indonesia, và Brazil.

2.2 Cây Cọ dầu ở Việt Nam

Tại Việt Nam, cây từng được người Pháp đưa vào trồng thử nghiệm ở các tỉnh miền Bắc như Nghệ An, Hà Tĩnh (đặc biệt tại Hương Sơn, nơi có khoảng 1.000 cây), Hà Nội và Quảng Bình. Tuy nhiên, việc phát triển cây cọ dầu chưa được chú trọng nhiều. Gần đây, đã có những đề xuất mở rộng diện tích trồng loại cây này để đáp ứng nhu cầu dầu trong nước và xuất khẩu, bởi đây là loài cây cho năng suất dầu cao trên cùng diện tích trồng.

3 Cách chế biến quả cọ dầu, Cách làm dầu cọ

Cây cọ dầu mang lại hai loại dầu chính:

• Dầu quả cọ: Chiết xuất từ phần thịt quả khi chín, thường được ép ngay tại nơi trồng. Đôi khi quả được lên men trước khi đun sôi với nước để thu dầu. Phần vỏ quả giữa có thể cho hiệu suất dầu từ 65% đến 70%.
• Dầu nhân cọ: Sau khi thu hoạch, quả được phơi khô và tách lấy phần nhân. Nếu phải vận chuyển xa, quả thường để nguyên cả vỏ trong lẫn nhân. Phần nhân có thể ép lấy dầu trực tiếp hoặc chiết xuất bằng dung môi, với năng suất từ 50% đến 55%.

4 Thành phần hóa học

4.1 Dầu quả cọ

Dầu quả cọ (huile de palme) là một loại chất béo bán rắn, có màu từ vàng cam đến vàng sẫm do chứa hàm lượng cao caroten. Khi vừa ép xong, dầu có mùi nhẹ hoặc không rõ rệt, nhưng nếu để lâu, mùi dễ bị biến đổi và trở nên khét. Thành phần chính của dầu quả cọ là các glyxerit của axit béo, trong đó chủ yếu gồm axit panmitic (32–45%), axit oleic (38–52%) và axit linoleic (5–11%). Ngoài ra, dầu còn chứa một số axit béo khác như axit stearic (2,2–6,3%) và axit myristic (0,6–5,9%). Phần không xà phòng hóa chiếm khoảng 0,3%. Một số chỉ số lý hóa quan trọng gồm:

• Nhiệt độ chảy: 27–42,5°C
• Nhiệt độ đông đặc: 31–41°C
• Trọng lượng riêng ở 15°C: 0,920
• Chỉ số xà phòng hóa: 199–202
• Chỉ số iod: 53,6–57,9

4.2 Dầu nhân cọ

Dầu nhân cọ (huile de palmiste) có tính chất khác biệt so với dầu quả cọ. Ở nhiệt độ 20°C, dầu tồn tại ở dạng rắn với màu trắng vàng nhạt. Thành phần chủ yếu là glyxerit của các axit béo có trọng lượng phân tử thấp hơn, bao gồm axit lauric (46–52%), axit myristic (14–17%), axit oleic (13–19%). Ngoài ra, dầu còn chứa các axit béo khác như axit caprylic (3–4%), axit caproic (3–7%), axit panmitic (6–9%), axit stearic (1–2,5%) và axit linoleic (0,5–2%). Một số chỉ số vật lý và hóa học đáng chú ý:

• Nhiệt độ chảy: 23–26°C
• Nhiệt độ đông đặc: 20–23°C
• Trọng lượng riêng ở 15°C: 0,952
• Chỉ số xà phòng hóa: 241–255
• Chỉ số iod: 10–23,4

Về thành phần, dầu nhân cọ có sự tương đồng đáng kể với dầu dừa.

5 Cây cọ dầu dùng để làm gì?

Dầu quả cọ (huile de palme) được sử dụng phổ biến ở châu Phi như một loại dầu ăn. Bên cạnh đó, nó còn được dùng trong sản xuất mỹ phẩm, xà phòng, làm dầu đốt và dung môi trong bào chế dược phẩm. Dầu quả cọ còn là nguồn cung cấp caroten quan trọng với hàm lượng từ 400–600 mg/kg dầu. Ngoài ra, dầu này còn được sử dụng để sản xuất bơ thực vật (margarine).

Dầu nhân cọ (huile de palmiste) có công dụng tương tự như dầu quả cọ. Nó được dùng làm dầu ăn, nguyên liệu sản xuất xà phòng, dầu gội đầu và cũng được tinh chế để sản xuất bơ thực vật.

6 Giá cây Cọ dầu

Giá cây cọ dầu trên thị trường Việt Nam khá đa dạng, tùy thuộc vào kích thước và đơn vị cung cấp. Cây nhỏ thường có giá khoảng 1.300.000 VNĐ, trong khi những cây lớn hơn có thể lên đến 20.000.000 VNĐ. Để biết giá chính xác, bạn nên tìm hiểu thêm từ các nhà cung cấp hoặc trang thương mại điện tử.

7 Tài liệu tham khảo

Tác giả Đỗ Huy Bích. Cây Thuốc Và Động Vật Làm Thuốc ở Việt Nam tập 1. Cọ dầu, trang 520 - 521. Truy cập ngày 10 tháng 02 năm 2025.

Tác giả Đỗ Tất Lợi. Những Cây Thuốc Và Vị Thuốc Việt Nam. Cọ dầu trang 919 - 921. Truy cập ngày 10 tháng 02 năm 2025.