Chuồn chuồn vàng (Cúc chuồn - Cosmos sulphureus)
0 sản phẩm
Dược sĩ Thùy Dung Dược sĩ lâm sàng
Ước tính: 1 phút đọc, Ngày đăng:
Nếu phát hiện nội dung không chính xác, vui lòng phản hồi thông tin cho chúng tôi tại đây
| Phân loại khoa học | |
|---|---|
| Giới(regnum) | Plantae (Thực vật) Angiospermae (Thực vật có hoa) Eudicots (Thực vật hai lá mầm thật sự) Asterids (nhánh hoa Cúc) |
| Bộ(ordo) | Asterales (Cúc) |
| Họ(familia) | Asteraceae (Cúc) |
| Chi(genus) | Cosmos |
| Danh pháp hai phần (Tên khoa học) | |
Cosmos sulphureus Cav. | |
1 Giới thiệu
Tên khoa học: Cosmos sulphureus Cav.
Tên gọi khác: Cúc chuồn.
Họ thực vật: Asteraceae (Cúc).
1.1 Đặc điểm thực vật
Đây là loài cây thảo sống một mùa (hằng niên), vòng đời sinh trưởng kéo dài từ khi nảy mầm cho đến khi ra hoa và kết hạt thường chỉ diễn ra trong khoảng vài tháng. Cây có thân thẳng đứng, cao từ 1 mét đến 1,5 mét, đôi khi cao hơn nếu điều kiện thuận lợi. Thân cây mềm, màu xanh nhạt, phân nhiều nhánh từ gốc, và được bao phủ bởi một lớp lông mịn thưa. Hệ thống lá mọc đối xứng hai bên, hình lông chim, chia thùy sâu thành nhiều đoạn hẹp. Lá có chiều dài từ 9–30 cm, rộng khoảng 5–16 cm, mặt lá có lông mềm và mép có thể có răng hoặc nhẵn tùy theo từng cá thể.
Hoa của chuồn chuồn vàng mọc đơn lẻ trên cuống dài từ 10 đến 20 cm, thường xuất hiện ở ngọn thân hoặc trong nách lá. Cụm hoa dạng đầu điển hình của họ Cúc, gồm nhiều hoa nhỏ tụ lại. Vòng ngoài của hoa là những cánh hình lưỡi nhỏ, thường có ba chẻ răng ở đầu, màu vàng cam đến vàng rực, có tác dụng thu hút côn trùng thụ phấn. Phần trung tâm là các hoa hình ống, kích thước nhỏ hơn, cũng có màu vàng cam nhưng đậm hơn. Sau thời kỳ thụ phấn, cây tạo ra quả bế, có chiều dài khoảng 1–2 cm, phần đầu kéo dài thành mỏ và kết thúc bằng hai răng nhỏ có móc, giúp quả bám vào lông động vật để phát tán.
1.2 Thu hái và chế biến
Toàn cây chuồn chuồn vàng đều có thể được sử dụng làm dược liệu, thường gọi là Herba Cosmoris. Cây có thể được thu hái quanh năm, nhưng tốt nhất là vào giai đoạn cây chưa quá già để bảo tồn tối đa hoạt chất sinh học.
1.3 Đặc điểm phân bố
Chuồn chuồn vàng có nguồn gốc từ khu vực nhiệt đới châu Mỹ, đặc biệt phổ biến ở Mexico và Brazil. Sau này, nhờ vẻ đẹp của hoa cùng khả năng thích nghi cao, loài cây này đã được đưa đi trồng tại nhiều nơi trên thế giới, bao gồm cả Đông Nam Á và châu Á nhiệt đới. Ở Việt Nam, cây được trồng nhiều từ vùng trung du đến miền núi cao, đặc biệt thích hợp với những nơi có độ cao từ 400–1700 mét so với mực nước biển. Cây phát triển tốt ở điều kiện khí hậu ấm áp, nhiều ánh sáng, đất tơi xốp và thoát nước tốt. Chu kỳ ra hoa và kết quả thường diễn ra vào cuối năm, từ tháng 12 đến tháng 3 năm sau.
Hiện nay, chuồn chuồn vàng phân bố rộng tại nhiều tỉnh thành của nước ta như: Lai Châu, Lào Cai, Hà Giang, Sơn La, Lạng Sơn, Cao Bằng, Vĩnh Phúc, Kon Tum, Đắk Lắk, Lâm Đồng và cả ở miền Nam như Thành phố Hồ Chí Minh. Ngoài Việt Nam, cây cũng xuất hiện tại nhiều quốc gia châu Á khác như Trung Quốc (đặc biệt là tỉnh Vân Nam), Thái Lan, Ấn Độ, Indonesia và còn được ghi nhận tại khu vực châu Phi, ví dụ như Cộng hòa Trung Phi.
=>> Xem thêm: Cây Cúc Mốc (Ngọc Phù Dung - Crossostephium chinense) chữa cảm mạo
2 Thành phần hóa học
Phân tích hóa thực vật định tính của chiết xuất methanol và Ethanol của lá và hoa của cây Chuồn chuồn vàng cho thấy sự hiện diện của phenolic, Flavonoid, tannin, terpenoid và carbohydrate.
3 Tác dụng của cây Chuồn chuồn vàng (Cúc chuồn)
Nghiên cứu này được thực hiện để kiểm tra khả năng bảo vệ gan của hai loại cây: Cosmos sulphureus (Cúc chuồn) và Cosmos bipinnatus (cây Sao nhái). Các nhà khoa học đã dùng Dung dịch chiết xuất từ hai cây này (bằng nước và methanol) để phân tích thành phần có trong cây bằng phương pháp HPLC. Chuột được cho uống các liều chiết xuất khác nhau trong vòng 9 ngày. Nhóm so sánh chuẩn được dùng thuốc Silymarin với liều 100 mg/kg. Vào ngày thứ 9, mỗi con chuột được cho uống Paracetamol với liều 1 g/kg sau khi uống chiết xuất 3 giờ, nhằm gây tổn thương gan.
Sau 24 giờ kể từ khi dùng paracetamol, máu của chuột được lấy để xét nghiệm các chỉ số sinh hóa liên quan đến gan, đồng thời gan cũng được lấy ra để kiểm tra mô học. Kết quả phân tích HPLC cho thấy trong chiết xuất của cả hai loại cây đều có chứa các chất như quercetin, axit gallic, axit caffeic và axit chlorogenic.
Kết quả cho thấy, chiết xuất từ hai loại cây này có tác dụng làm giảm rõ rệt các chỉ số men gan alanine aminotransferase và tổng bilirubin (p < 0,05), phụ thuộc vào liều lượng sử dụng. Điều này cho thấy chiết xuất có khả năng bảo vệ gan khỏi độc tính do paracetamol gây ra. Tóm lại, cả hai loại cây đều có tác dụng bảo vệ gan, có thể nhờ vào các chất như quercetin và các hợp chất phenolic có trong cây.
4 Công dụng theo Y học cổ truyền
4.1 Tính vị, tác dụng
Theo y học cổ truyền, cây có vị cay nhẹ, tính mát, hương thơm dễ chịu. Tác dụng chính là thanh nhiệt và giải độc. Một số nghiên cứu sơ bộ cũng cho thấy trong thành phần của cây có chứa flavonoid, Saponin và tinh dầu, những chất thường có tác dụng kháng viêm, chống oxy hóa và kháng khuẩn nhẹ.
4.2 Công dụng
Chuồn chuồn vàng không chỉ có giá trị làm cảnh nhờ sắc hoa rực rỡ mà còn có nhiều ứng dụng trong ẩm thực và y học cổ truyền ở các nền văn hóa khác nhau. Tại Việt Nam, cây thường được trồng làm cảnh ở công viên, sân vườn hoặc ban công. Với đặc tính dễ trồng, dễ chăm sóc và nở hoa quanh năm, cây rất được ưa chuộng trong trang trí nhà cửa. Người dân cũng thường trồng cây theo khóm lớn để thu cắt cành cắm lọ hoa hoặc tạo đường viền cho cảnh quan sân vườn.
Tại Campuchia, lá non của cây được sử dụng như một loại rau ăn sống trong bữa ăn hàng ngày. Đây là một ví dụ sinh động về việc khai thác thực vật dại làm nguồn thực phẩm. Trong khi đó, tại Cộng hòa Trung Phi, người dân địa phương đã sử dụng thân cây mang lá nấu lấy nước uống để hỗ trợ điều trị chứng tim đập nhanh, một loại rối loạn nhịp tim. Ngoài ra, nước sắc từ cây còn được dùng để tắm cho trẻ nhỏ, với niềm tin rằng cách này giúp việc mọc răng trở nên dễ dàng và ít đau hơn. Ở tỉnh Vân Nam của Trung Quốc, cây còn được dùng để điều trị các bệnh lý đường ruột, đặc biệt là bệnh lỵ, một loại bệnh truyền nhiễm phổ biến ở vùng nhiệt đới.
5 Tài liệu tham khảo
- Tác giả Võ Văn Chi. Từ điển cây thuốc Việt Nam tập 1. Chuồn chuồn vàng, trang 474. Truy cập ngày 29 tháng 5 năm 2025.
- Tác giả Rubí Julieta Ortega-Medrano và cộng sự (Ngày đăng 16 tháng 2 năm 2023). Characterization of Cosmos sulphureus Cav. (Asteraceae): Phytochemical Screening, Antioxidant Activity and Chromatography Analysis, PubMed. Truy cập ngày 29 tháng 5 năm 2025.
- Tác giả Mohammad Saleem và cộng sự (Ngày đăng tháng 3 năm 2019). Chemical characterisation and hepatoprotective potential of Cosmos sulphureus Cav. and Cosmos bipinnatus Cav, PubMed. Truy cập ngày 29 tháng 5 năm 2025.
