Chuối rừng (Musa troglodytarum L.)

Cây chuối rừng thuộc loại thảo lớn, có chiều cao từ 1 - 3m. Dáng cây thanh mảnh, nhỏ gọn hơn so với các giống chuối được trồng phổ biến. Cây có nhiều bộ phận được dùng làm thuốc, bao gồm lõi thân, củ, cụm hoa và vỏ quả. Bài viết dưới đây, Trung Tâm Thuốc Central Pharmacy (trungtamthuoc.com) sẽ cung cấp cho bạn đọc những thông tin chi tiết.

Tên khoa học: Musa troglodytarum L.

Tên đồng nghĩa: Musa uranoscopos Lour.

Tên Tiếng Việt: Chuối rừng, Cuổi đông, mác chức, mác phi vẹc (Tày)

Tên nước ngoài: Redflower banana, scarlet banana (Anh)

Họ: Chuối (Musaceae)

1 Đặc điểm thực vật

Cây chuối rừng thuộc loại thảo lớn, có chiều cao từ 1 - 3m. Dáng cây thanh mảnh, nhỏ gọn hơn so với các giống chuối được trồng phổ biến. Phần thân giả được tạo thành từ các bẹ lá, đường kính khoảng 10cm, màu xanh lục hoặc hơi pha tía. Lá chuối rừng có cuống to, phiến lá dài đến 1m, rộng từ 12 - 20cm, mép lá nguyên, đôi khi bị khía rách. Hai mặt lá nhẵn, mặt trên đậm màu hơn mặt dưới; gân lá bên nổi rõ và dày đặc. Các lá trên ngọn vươn cao bao phủ cụm hoa.

Cụm hoa mọc trên ngọn cây, tạo thành bông ngắn thẳng đứng với chiều dài từ 15 - 25cm, được bao bọc bởi những lá bắc đỏ hoặc da cam, điểm chấm vàng ở đầu và xếp chồng lên nhau. Hoa mọc đều đặn trong các kẽ lá bắc, có bao hoa màu vàng, phần đầu cánh hoa hơi xanh lục, dài 3,5cm. Ở hoa cái, bao hoa có một cánh dạng mo, còn hoa lưỡng tính có hai cánh đều, một cánh rộng với 5 răng, cánh còn lại hẹp. Nhị hoa có 5 nhị, trong đó chỉ nhị dài hơn bao phấn.

Quả chuối rừng có dạng hình trụ, hơi cong, với ba cạnh rõ rệt. Kích thước quả dài khoảng 9cm, rộng 2,5cm, màu vàng khi chín, chứa nhiều hạt nhỏ hình tròn và có vị chát.

Mùa hoa: Từ tháng 5 đến tháng 7.

Mùa quả: Từ tháng 9 đến tháng 11.

2 Phân bố và sinh thái

2.1 Phân bố

Chuối rừng được cho là dạng lưỡng bội (genotyp) có nguồn gốc từ các khu rừng nhiệt đới ở bán đảo Malaysia (theo nghiên cứu của R. R. C. Espino và cộng sự, năm 1992). Loài này phân bố rộng rãi tại vùng nhiệt đới Đông Dương, Đông Nam Á và Ấn Độ, giới hạn phía bắc đến các tỉnh Vân Nam, Quảng Tây và đảo Hải Nam của Trung Quốc. Tại Việt Nam, chuối rừng xuất hiện phổ biến ở nhiều vùng rừng ẩm, đặc biệt ở các tỉnh miền núi như Lai Châu, Hà Giang, Lào Cai, Yên Bái, Sơn La và Hòa Bình. Khi rừng gỗ bị khai thác, chuối rừng thường lấn át các cây mọc dưới tán và hình thành các quần thể dày đặc.

2.2 Sinh thái

Cây chuối rừng ưa môi trường ẩm ướt, sáng nhưng vẫn có khả năng chịu bóng tốt. Chúng thường mọc thành từng đám lớn dọc theo suối, cửa rừng, sườn núi hoặc ở các khu vực gần thượng nguồn sông. Cây cũng có thể xuất hiện trong các rừng hỗn giao với tre nứa, ở độ cao từ vài chục mét đến 1300m. Chuối rừng sinh trưởng tốt trong môi trường khí hậu mát ẩm, nhưng cũng chịu được điều kiện nhiệt đới nóng ẩm ở phía nam.

Cây chuối rừng bắt đầu ra hoa sau khoảng một năm tuổi và có khả năng tái sinh mạnh nhờ đẻ nhánh. Quả chuối chín là nguồn thức ăn quan trọng cho nhiều loài chim và thú, giúp hạt được phát tán tự nhiên.

3 Vai trò trong tự nhiên và ứng dụng

Chuối rừng là thành phần quan trọng trong hệ thực vật rừng nhiệt đới Việt Nam, góp phần giữ nước, chống xói mòn đất và cung cấp nơi trú ngụ cho nhiều loài động vật hoang dã. Bên cạnh đó, cây chuối rừng nhỏ còn được trồng làm cảnh, phù hợp cho hòn non bộ hoặc tạo dáng bonsai.

4 Bộ phận sử dụng

Cây chuối rừng có nhiều bộ phận được dùng làm thuốc, bao gồm lõi thân, củ, cụm hoa và vỏ quả.

5 Công dụng của chuối rừng

5.1 Trong y học dân gian

Từ lâu, các bộ phận của chuối rừng đã được tận dụng trong nhiều bài thuốc dân gian. Trong giai đoạn kháng chiến chống Mỹ, người dân ở Bình Định đã sử dụng lõi thân chuối rừng giã nát, đắp lên vết thương để cầm máu cho bộ đội và dân thường.

Vỏ quả chuối rừng khi chín vàng được thu hái, phơi khô và thái nhỏ (dùng khoảng 4 - 8 g) để sắc nước uống, hỗ trợ giảm đau bụng và tiêu chảy.

Để giúp an thai, đồng bào Tây Bắc kết hợp củ chuối rừng, củ chuối hột và rễ cây móc (mỗi loại 20 g) sắc lấy nước uống.

Ngoài ra, theo kinh nghiệm của bà Lò Thị Hùng – người dân tộc Dao ở huyện Văn Chấn, Yên Bái, cụm hoa chuối rừng không đậu quả có thể được sắc lấy nước uống để giảm khả năng thụ thai. Tuy nhiên, tác dụng này cần được nghiên cứu thêm.

5.2 Trong thực phẩm

Không chỉ có giá trị dược liệu, chuối rừng còn được sử dụng trong ẩm thực. Phần thân giả sau khi loại bỏ các bẹ lá già có thể được thái nhỏ, ngâm nước để giảm vị chát rồi ăn sống hoặc muối dưa.

Củ chuối rừng cũng là một nguyên liệu phổ biến trong ẩm thực địa phương. Sau khi cạo bỏ lớp vỏ ngoài, củ chuối có thể thái nhỏ để nấu canh hoặc xào, tạo thành món ăn dân dã nhưng giàu dinh dưỡng.

6 Tài liệu tham khảo

Tác giả Đỗ Huy Bích. Cây Thuốc Và Động Vật Làm Thuốc ở Việt Nam tập 1. Chuối rừng, trang 464-465. Truy cập ngày 25 tháng 02 năm 2025.