Chuối hoa (Dong riềng đỏ - Canna indica L.)

1 Giới thiệu

Tên khoa học: Canna indica L.

Tên gọi khác: Dong Riềng đỏ.

Họ thực vật: Cannaceae (Chuối hoa).

1.1 Đặc điểm thực vật

Chuối hoa thuộc dạng thân thảo, sống nhiều năm nhờ vào phần thân rễ ngắn và có khả năng phân nhánh mạnh. Mỗi năm, cây sẽ phát triển những thân khí sinh mọc thẳng, chiều cao có thể đạt tới khoảng 1,5 mét.

Lá mọc so le, có kích thước lớn, mang màu xanh lục tươi. Lá có một gân giữa to, nổi rõ, và các gân phụ chạy song song theo chiều dài phiến lá, tạo nên vẻ đặc trưng dễ nhận diện.

Hoa mọc thành chùm xim Bọ Cạp, thường xuất hiện tại nách của một lá bắc dạng mo lớn. Hoa có tính lưỡng tính nhưng không đều về hình dạng.

Bao hoa gồm 3 lá đài tách rời nhau, có hình dạng giống trái Xoan, mang màu sắc rõ rệt.

Tràng hoa có 3 cánh hoa, thường cuộn xoắn dọc theo chiều dài.

Bộ nhị gồm 6 nhị, nhưng chỉ có một nhị ở vòng ngoài là còn khả năng sinh sản, mang một ô phấn, phần còn lại biến đổi về hình dạng:

• Một phần của nhị biến thành cánh môi.
• Các nhị lép khác phát triển thành những phiến cánh có màu sặc sỡ, thường là vàng tươi hoặc đỏ son.
• Bầu nhụy nằm phía dưới, chia thành 3 ô và chứa nhiều noãn. Vòi nhụy dẹt, có màu tương tự cánh hoa, làm tăng tính trang trí của hoa.
• Quả là dạng quả nang, có nhiều gai mềm bao quanh. Bên trong chứa nhiều hạt tròn, màu đen, có đặc điểm là không có nội nhũ, chỉ tồn tại phần ngoại nhũ.

1.2 Thu hái và chế biến

Hai bộ phận thường được khai thác làm thuốc là thân rễ và hoa, được ghi nhận trong dược liệu với tên Latin: Rhizoma et Flos Cannae.

1.3 Đặc điểm phân bố

Cây Chuối hoa có nguồn gốc từ Ấn Độ, nơi loài này được trồng từ lâu đời. Sau đó, cây được đưa vào các nước khác để làm cây cảnh, thường thấy tại công viên, vườn hoa, khuôn viên đình chùa, nhờ dáng cây đẹp và hoa rực rỡ.

Hiện nay, loài này được trồng phổ biến ở nhiều nơi, không chỉ ở Việt Nam mà còn tại các quốc gia như Trung Quốc, Lào, Campuchia và chính Ấn Độ – nơi cây có nguồn gốc.

=>> Xem thêm: Cây Chuối rừng (Musa troglodytarum L.) có nhiều bộ phận dùng làm thuốc

2 Thành phần hóa học

Thành phần hóa học của cây Chuối hoa bao gồm Flavonoid, tannin và sterol. Bên cạnh đó, có một số hóa chất thực vật được dự đoán gồm 3'-hydroxytrimethoprim, 3,7-epoxycaryophyllan-6-one, swietenine, typhasterol, axit hexacosanedioic và axit 3β, 6α,7α-trihydroxy-5β-cholan-24-oic, một số ít trong số đó có hoạt tính sinh học.

3 Tác dụng của cây Chuối hoa

Chuối hoa là một loại thảo mộc lâu năm, làm cảnh, có nguồn gốc từ các vùng nhiệt đới của Châu Mỹ nhưng cũng được tìm thấy ở các nước nhiệt đới khác trên thế giới, được sử dụng rộng rãi như một loại thuốc dân gian có tác dụng có lợi trong điều trị viêm gan, nhiễm trùng, thấp khớp.

3.1 Chống viêm, giảm đau

Lá, hoa, thân rễ và hạt khô, nghiền thành bột thô của cây Chuối hoa được chiết xuất lần lượt bằng benzen và methanol trong thiết bị Soxhlet. Tác dụng của chiết xuất benzen và methanol của các bộ phận khác nhau của cây Chuối hoa đối với phản ứng đau bằng phương pháp thử nghiệm quằn quại và phương pháp đĩa nóng ở chuột đã được kiểm tra. Tất cả các chiết xuất của cây Chuối hoa đều cho thấy hoạt động giảm đau trung ương và ngoại biên đáng kể trong phương pháp đĩa nóng và thử nghiệm quằn quại do axit axetic gây ra, tương ứng, ở liều 50 mg kg (-1) tiêm phúc mạc. Chiết xuất methanol của lá cây Chuối hoa cho thấy sự gia tăng thời gian phản ứng cao nhất trong phương pháp đĩa nóng trong khi chiết xuất benzen của lá cây Chuối hoa cho thấy tác dụng ức chế nhiều hơn đối với quằn quại do axit axetic gây ra. Hoạt động diệt giun của các chiết xuất này đã được đánh giá trên loài Pheritima posthuma. Kết quả cho thấy chiết xuất methanol của thân rễ của cây mất ít thời gian hơn để gây tê liệt cho giun đất.

3.2 Bảo vệ thần kinh

Một nghiên cứu được thực hiện nhằm đánh giá chiết xuất thô của các bộ phận trên mặt đất và rễ của cây Chuối hoa đối với tình trạng mất trí nhớ do nhôm clorua gây ra ở chuột.

Kết quả cho thấy rằng, chiết xuất từ các bộ phận trên mặt đất và rễ của cây Chuối hoa đều giàu flavonoid, phlobatannin, sắc tố anthocyanin, Saponin, alkaloid, steroid, terpenoid, v.v. sẽ giải mã hoạt động ức chế acetylcholinestrase, chống oxy hóa và chống viêm, sẽ cải thiện tình trạng bệnh lý của bệnh Alzheimer.

=>> Xem thêm: Chuối hột (Musa brachycarpa Back.) - chữa tiểu đường, sỏi thận, táo bón

4 Công dụng theo Y học cổ truyền

4.1 Tính vị, tác dụng

Thân rễ có vị ngọt nhẹ, tính mát, được biết đến với các công năng như: thanh nhiệt, giải độc, thu liễm (làm se), long đờm, bổ thận khi hư, và có tác dụng chỉ huyết (ngăn chảy máu).

Hoa cũng có tính mát, chủ yếu dùng ngoài da để giảm viêm và cầm máu.

4.2 Công dụng

Tại Vân Nam (Trung Quốc), thân rễ Chuối hoa được sử dụng để hỗ trợ điều trị các bệnh lý như:

• Viêm gan cấp tính có triệu chứng vàng da,
• Lỵ kéo dài,
• Tăng huyết áp,
• Băng huyết,
• Rối loạn kinh nguyệt,
• Các loại mụn nhọt, viêm sưng nhiễm độc ngoài da.

Hoa Chuối hoa được dùng trong các trường hợp:

• Mụn nhọt chảy dịch màu vàng,
• Chấn thương có chảy máu ngoài da.

Ở New Caledonia, thân rễ của cây được sử dụng bằng cách sắc lấy nước uống hoặc giã đắp ngoài, với mục đích làm dịu cơ thể, lợi tiểu và gây toát mồ hôi – hỗ trợ quá trình giải nhiệt và đào thải độc tố qua da.

5 Tài liệu tham khảo

1. Tác giả Võ Văn Chi. Từ điển cây thuốc Việt Nam tập 1. Chuối hoa, trang 471. Truy cập ngày 13 tháng 5 năm 2025.
2. Tác giả S A Nirmal và cộng sự (Ngày đăng năm 2009). Antinociceptive and anthelmintic activity of Canna indica, PubMed. Truy cập ngày 13 tháng 5 năm 2025.
3. Tác giả Prachi S Ojha và cộng sự (Ngày đăng 7 tháng 1 năm 2022). Evaluation of neuroprotective effects of Canna indica L against aluminium chloride induced memory impairment in rats, PubMed. Truy cập ngày 13 tháng 5 năm 2025.
4. Tác giả Subhash T Kumbhar và cộng sự (Ngày đăng tháng 10 năm 2018). Phytochemical analysis of Canna indica L. roots and rhizomes extract, PubMed. Truy cập ngày 13 tháng 5 năm 2025.