Cam đàng hoang (Dực đài, Hoa tượng, Dây đầu mầu - Getonia floribunda Roxb.)

Cam đàng hoang là loài cây bụi leo, có chiều cao từ 2 đến 4m. Phần lá và rễ của cây có vị đắng, giúp tẩy giun và hỗ trợ nhuận tràng. Bài viết dưới đây, Trung Tâm Thuốc Central Pharmacy (trungtamthuoc.com) sẽ cung cấp cho bạn đọc những thông tin chi tiết.

Tên tiếng Việt: Cam đàng hoang, Dực đài, Hoa tượng, Dây đầu mầu

Tên khoa học: Getonia floribunda Roxb.

Tên đồng nghĩa: Calycopteris floribunda (Roxb.) Lam.

Họ: Combretaceae (Bàng)

1 Đặc điểm thực vật

Cam đàng hoang là loài cây bụi leo, có chiều cao từ 2 đến 4m. Thân và cành mảnh, mọc tỏa rộng và phủ nhiều lông màu nâu hung.

Lá của cây mọc đối, có hình mác hoặc hình bầu dục thuôn dài, kích thước từ 5 - 12cm chiều dài và 3 - 5cm chiều rộng. Phần gốc và đầu lá thường có hình tròn, lá hơi dày. Khi còn non, cả hai mặt lá đều có lông; sau này, lông chỉ còn tập trung ở mặt dưới với màu nâu hung. Cuống lá cũng có lớp lông cùng màu.

Cụm hoa mọc tại ngọn hoặc từ kẽ lá gần ngọn, tạo thành chùy hoặc bông dài khoảng 20cm, có lông bao phủ. Lá bắc của hoa có hình bầu dục hoặc hình elip. Hoa mang màu lục vàng; đài hình phễu, chia làm 5 răng với mặt ngoài phủ lông dày. Hoa không có cánh tràng, nhị gồm 10 chiếc, xếp thành hai hàng, và bầu hoa hạ chứa 3 noãn.

Quả gần giống hình trụ, có lông bao bọc bên ngoài, được đài đồng trưởng che chở. Mỗi quả thường chỉ chứa một hạt.

Mùa hoa quả: từ tháng 3 đến tháng 4.

2 Phân bố và sinh thái

2.1 Phân bố

Cây cam đàng hoang phân bố từ các tỉnh Quảng Trị, Thừa Thiên - Huế đến tận Kiên Giang và đảo Phú Quốc. Trên thế giới, loài này được tìm thấy ở Ấn Độ, Malaysia, và có thể ở cả Thái Lan và Campuchia.

2.2 Sinh thái

Đây là loại cây bụi mọc dựa hoặc bò trườn, rất ưa ánh sáng và có khả năng chịu hạn cao. Loài cây này thường xuất hiện trong các hệ sinh thái thứ sinh như bờ nương rẫy, bụi cây quanh làng, ven đồi, ven rừng hoặc trong rừng thưa, đặc trưng cho vùng nhiệt đới. Không ghi nhận sự phát triển tự nhiên của cây ở các tỉnh phía Bắc Việt Nam. Cây thường ra hoa vào đầu mùa khô và quả chín vào giữa hoặc gần cuối mùa khô. Đặc biệt, cây có khả năng tái sinh rất mạnh từ các chồi mọc ở phần gốc và thân còn sót lại.

3 Bộ phận sử dụng

Thân, lá và rễ của cây là những phần được thu hoạch và sử dụng.

4 Thành phần hóa học 

Phần thân của cây cam đàng hoang chứa một lượng dịch nhất định, trong đó có khoảng 0,05% hợp chất hữu cơ dễ bay hơi và 0,02% thành phần vô cơ. Thành phần hữu cơ bao gồm tanin, albuminoid, gôm, acid acetic và một số acid tự do khác (với hàm lượng thấp). Các chất vô cơ có trong cây bao gồm clorid, sulfat, nitrat, vôi và oxyd Sắt.

Lá cam đàng hoang có chứa 5, 4′ – dihydroxy – 3, 6, 7, 8 – tetramethoxyflavon và calycopterin, trong đó, hàm lượng calycopterin trong lá già cao hơn lá non. Ngoài ra, lá non có chứa khoảng 7% tanin (The Wealth of India II, 1950).

Theo nghiên cứu của Wall Monroe E. cùng các cộng sự vào năm 1994, hoa của cây có chứa calycopteron, isocalycopteron, 4 – hydroxycalycopteron và 4′, 5 – dihydroxy – 3, 3′, 6, 7 – tetramethoxylflavon. Trong số các biflavonoid này, calycopteron có hàm lượng cao nhất (CA 121: 78.251 u). Các hợp chất calycopteron và các dẫn xuất của nó có trong cam đàng hoang được chứng minh có tác dụng chống lại một số dòng tế bào ung thư.

5 Tác dụng dược lý

Ảnh hưởng trên giun sán: Chất calycopterin được chiết xuất từ lá cam đàng hoang có tác dụng tiêu diệt giun, tương tự như santonin hoặc Dầu Giun, nhưng mức độ độc hại thấp hơn so với chloroform hoặc thymol.

Độc tính cấp: Dịch chiết từ thân và lá cam đàng hoang bằng cồn 50°, sau khi cô đặc dưới áp suất giảm, thu được cao khô. Khi thử nghiệm độc tính cấp trên chuột nhắt trắng bằng cách tiêm dưới da, kết quả cho thấy LD₅₀ của cao khô là 188 mg/kg (theo nghiên cứu sàng lọc tại Ấn Độ).

6 Công dụng trong dân gian

6.1 Tính vị và công năng

Phần lá và rễ của cam đàng hoang có vị đắng, giúp tẩy giun và hỗ trợ nhuận tràng. Quả của cây có tác dụng hỗ trợ tiêu hóa, giúp giảm đầy hơi.

6.2 Công dụng

Lá và thân cây: Thường được dùng làm thuốc bổ, hỗ trợ lọc máu, điều trị đau bụng, khó tiêu, kiết lỵ và sốt rét. Liều dùng phổ biến là 1 – 2g lá khô hoặc 4 – 6g lá tươi, có thể tán bột hoặc sắc nước uống.

Dùng ngoài da: Lá tươi giã nát có thể đắp lên vùng da bị mụn loét để hỗ trợ điều trị.

Lá khô: Đôi khi được sử dụng để làm giấy cuốn thuốc lá.

Hoa: Được giã nát rồi đắp lên vùng thái dương để giảm đau đầu.

Quả: Hỗ trợ điều trị loét dạ dày và giúp giảm đầy hơi.

Rễ cây: Được dùng trong các bài thuốc trị rắn cắn.

6.3 Một số bài thuốc 

Chữa kiết lỵ và sốt rét: Dùng 4 – 6g lá hoặc cành non cam đàng hoang, tán thành bột rồi trộn với bơ để uống.

Trị rắn cắn: Dùng rễ cam đàng hoang kết hợp với rễ cây cù đèn (Croton oblongifolius Roxb.) theo tỷ lệ bằng nhau, giã nát rồi đắp trực tiếp lên vết cắn để hỗ trợ điều trị.

7 Tài liệu tham khảo

Tác giả Đỗ Huy Bích. Cây Thuốc Và Động Vật Làm Thuốc ở Việt Nam tập 1. Cam đàng hoang, trang 323-324. Truy cập ngày 06 tháng 02 năm 2025.