Cà trái vàng (Cà tàu - Solanum virginianum L.)

Cà trái vàng là cây thân thảo, sống một năm hoặc nhiều năm, cao từ 0,7–1m. Thân cây dạng hình trụ, có thể hóa gỗ ở phần gốc, phân thành nhiều cành mọc tỏa ra. Cây được sử dụng để lợi tiểu, điều trị phù toàn thân, bệnh lậu và các vấn đề khác dưới dạng nước sắc. Bài viết dưới đây, Trung Tâm Thuốc Central Pharmacy (trungtamthuoc.com) sẽ cung cấp cho bạn đọc những thông tin chi tiết.

Tên khoa học: Solanum virginianum L.

Tên đồng nghĩa: Solanum xanthocarpum Schrad. & J.C.Wendl.

Tên Tiếng Việt: Cà trái vàng, Cà tàu, p' lớn (K' ho).

Tên nước ngoài: Wild egg plant, yellow berried night shade. bittersweet, woody nightshade (Anh)

Нọ: Cà (Solanaceae).

1 Đặc điểm thực vật

Cà trái vàng là cây thân thảo, sống một năm hoặc nhiều năm, cao từ 0,7–1m. Thân cây dạng hình trụ, có thể hóa gỗ ở phần gốc, phân thành nhiều cành mọc tỏa ra. Trên thân và cành xuất hiện các gai cong, sắc nhọn, màu vàng. Cành non được bao phủ bởi lớp lông dày.

Lá: Mọc so le, có hình trái Xoan rộng, chia thành 5–10 thùy nông. Cả hai mặt lá đều phủ lông mịn, đặc biệt là mặt dưới, nơi xuất hiện nhiều gai thẳng, dài dọc theo các gân, nhất là gân chính. Gốc lá tròn, hơi lệch; cuống dài từ 1–2cm, cũng có lông và gai.

Hoa: Cụm hoa mọc thành chùm hoặc xim từ kẽ lá, với 3–5 hoa màu lam, thỉnh thoảng xuất hiện hoa đơn độc. Đài hình chuông, gồm 5 thùy; tràng có 5 cánh nhọn. Nhị mang bao phấn màu vàng.

Quả: Thuộc dạng quả mọng, hình cầu, bề mặt nhẵn. Khi còn non, quả có màu trắng và vân xanh lục; khi chín, quả chuyển sang màu vàng tươi, đường kính từ 1,5–2,5cm. Bên trong chứa nhiều hạt nhỏ, dẹt, có cánh.

Thời gian ra hoa và kết quả: Hoa nở từ tháng 2–4, quả chín vào tháng 5–8.

2 Phân bố và sinh thái

2.1 Phân bố

Cây cà dại quả vàng (Solanum xanthocarpum Schrad. et Wendl. var geoffrayi Bonati) có nguồn gốc từ Nepal, được đưa vào Việt Nam năm 1978 để trồng thử nghiệm tại các cơ sở như Trại nghiên cứu cây thuốc Tam Đảo (Vĩnh Phúc) và Trại thuốc Văn Điển (Hà Nội).

Cây phân bố tại các khu vực cao nguyên Langbiang (Đà Lạt), Đức Trọng, Lâm Hà, và nhiều nơi khác thuộc Lâm Đồng và Gia Lai. Ngoài ra, các tỉnh miền núi phía Bắc như Lai Châu, Sơn La và Hòa Bình cũng xuất hiện một số loại cà trái vàng mọc hoang, tuy nhiên chưa được nghiên cứu cụ thể để xác định loài.

2.2 Sinh thái

Loài cây này ưa sáng và ẩm, thường mọc thành từng đám trên bãi đất hoang, ven đường hoặc ruộng nương bỏ hoang. Hạt cây dễ nảy mầm vào mùa xuân, với cây con xuất hiện trong khoảng tháng 3–5. Khi đến mùa thu, lá cây rụng và cây khô héo. Do có nhiều gai nhọn, cây thường bị nông dân loại bỏ để không ảnh hưởng đến canh tác.

3 Cách trồng và chăm sóc

Cà tàu được nhân giống chủ yếu bằng hạt. Hạt dễ nảy mầm tự nhiên vào mùa xuân hoặc khi được gieo trồng. Người trồng cũng có thể thu gom cây con mọc xung quanh cây mẹ để nhân giống. Khoảng cách thích hợp khi trồng là 30x30cm. Cần làm cỏ, bón phân và xới đất trong giai đoạn cây còn nhỏ vì khi trưởng thành, cây có nhiều gai, gây khó khăn cho việc chăm sóc.

Cây phát triển khỏe mạnh, ít sâu bệnh và không đòi hỏi quá nhiều công chăm sóc.

4 Bộ phận sử dụng

Toàn cây đều được sử dụng. Quả được thu hái khi chín vàng, sau đó đem phơi khô để bảo quản và sử dụng.

5 Thành phần hóa học của cây cà Trái vàng

Cây cà trái vàng chứa nhiều hợp chất quan trọng, bao gồm solasonin, solamargin, solasurin, solasodin, galactosid B sitosterol, methyl cafeat và acid caffeic (Trung dược từ hải, III, 1997).

Theo Trần Hữu Thi (1985), quả của cây cà trái vàng có nguồn gốc từ Nepal, sau khi được du nhập vào Việt Nam, đã được nghiên cứu và phát hiện hai hợp chất chính là solamargin và solasodin. Ngoài ra, sự hiện diện của β-solamargin và dioscin cũng được xác nhận. Hàm lượng solasodin trong quả dao động từ 1,6% đến 2,1%, trong khi ở lá, thân, cành và rễ chỉ tồn tại dưới dạng vết, không đáng kể.

Theo Nguyễn Khắc Quỳnh Cứ, quả cây chứa khoảng 1,8% solasodin (tính trên dược liệu khô).

6 Tác dụng dược lý của cây cà Trái vàng

Cây cà trái vàng đã được thử nghiệm và chứng minh có các tác dụng đáng chú ý như:

6.1 Ảnh hưởng trên động vật thí nghiệm

Làm giảm huyết áp trên mèo và chó.

Tác động lên co bóp hồi tràng cô lập của chuột lang và tim chuột lang.

Thử nghiệm trên tế bào ung thư biểu bì mũi-hầu của người và khối u sarcoma 180 trên chuột nhắt trắng.

Toàn cây cho thấy khả năng diệt tinh trùng ở chuột cống trắng.

6.2 Tác dụng từ glycoalcaloid

Glycoalcaloid từ quả chứa 45% solamargin, 28% solasonin, cùng một lượng nhỏ β-solamargin và dioscin.

Có khả năng ức chế mạnh giai đoạn viêm cấp tính, viêm mạn tính và gây teo tuyến ức.

Glycoalcaloid 1% thể hiện khả năng ức chế sự phát triển của nấm bệnh như Trichophyton rubrum, Trichophyton gypseum và Microsporum lanosum, trong đó dạng Dung dịch có hiệu quả cao hơn so với thuốc mỡ.

6.3 Độc tính

Liều gây chết 50% (LD₅₀) của glycoalcaloid trên chuột nhắt trắng được xác định là 864 mg/kg thể trọng.

7 Công dụng trong dân gian của cây cà Trái vàng

Cây cà trái vàng là một loại thảo dược được sử dụng rộng rãi trong y học dân gian Nepal với nhiều ứng dụng đa dạng:

• Rễ cây: Dùng làm thuốc long đờm, điều trị ho, hen suyễn, cảm sốt, sổ mũi và đau ngực. Rễ giã nát, ngâm rượu có thể trị nôn mửa, bệnh phong, sốt và làm thuốc lợi tiểu.
• Quả cây: Nước ép quả được dùng chữa viêm họng, trong khi quả còn là nguyên liệu chính để chiết xuất solasodin.
• Lá cây: Lá nghiền nhỏ, đắp trực tiếp giúp giảm đau, phối hợp với hạt tiêu đen để điều trị thấp khớp.
• Thân cây, hoa và quả: Có tác dụng kích thích tiêu hóa, làm giảm đầy bụng và điều trị các vết bỏng ở chân gây phồng rộp.
• Nụ và hoa: Chế thành dung dịch với nước muối để điều trị chảy nước mắt kéo dài.

Ngoài ra, cây còn được sử dụng để lợi tiểu, điều trị phù toàn thân, bệnh lậu và các vấn đề khác dưới dạng nước sắc.

8 Tài liệu tham khảo

Tác giả Đỗ Huy Bích. Cây Thuốc Và Động Vật Làm Thuốc ở Việt Nam tập 1. Cà trái vàng, trang 304-305. Truy cập ngày 23 tháng 01 năm 2025.