Cà độc dược lùn (Datura stramonium)

1 Giới thiệu

Tên khoa học: Datura stramonium L.

Tên đồng nghĩa: Datura tatula L.

Họ thực vật: Solanaceae (Cà).

1.1 Đặc điểm thực vật

Cà độc dược lùn là một loại cây thảo sống một năm, chiều cao thường từ 30cm đến 1m, thấp hơn so với một số loài cà độc dược khác.

Lá cây mềm, dày và nhẵn, được phân chia thành nhiều thùy sâu, với mép lá có những răng cưa không đều, tạo cảm giác hơi xù xì và cứng cáp. Lá có mùi hơi cay đặc trưng của họ cà.

Hoa mọc đơn độc, lá đài có màu từ xanh lục đến hơi tím nhạt. Tràng hoa có màu trắng, nổi bật với các cánh hoa có đầu nhọn dài và thon. Cấu trúc hoa khá lớn, giúp thu hút côn trùng thụ phấn.

Quả có dạng hình trứng, mọc thẳng đứng, bề mặt phủ đầy gai cứng và sắc nhọn. Khi quả chín, nó sẽ tự nứt ra thành 4 mảnh đều nhau, bên trong chứa các hạt hình thận, có màu nâu đen.

1.2 Thu hái và chế biến

Các bộ phận chủ yếu được khai thác để làm thuốc gồm có:

• Lá (Folium Daturae Stramonii)
• Hoa (Flos Daturae Stramonii)
• Hạt (Semen Daturae Stramonii)

Lá được thu hoạch khi cây đang trong thời kỳ ra hoa, thường hái vào buổi sáng sớm, lúc trời khô ráo để giữ được hoạt tính dược chất tốt nhất. Sau khi thu hái, lá được phơi khô hoặc sấy nhẹ. Lá có thể dùng dưới dạng bột, cồn thuốc hoặc cao dược liệu.

Hoa thường được dùng tươi hoặc thái nhỏ, phơi khô để làm thuốc hoặc thậm chí cuốn hút giống như thuốc lá.

1.3 Đặc điểm phân bố

Ở Việt Nam, cà độc dược lùn không mọc hoang mà được nhập về trồng làm dược liệu phục vụ y học. Việc nhân giống chủ yếu dựa vào hạt. Hạt được gieo vào mùa xuân hoặc mùa đông (thường vào tháng 10-11). Sau khoảng 40-45 ngày, cây con đủ khỏe để đem trồng trên diện rộng.

Cây ưa đất nhẹ, thoát nước tốt và thường được trồng ở những nơi có khí hậu ấm áp, ánh sáng đầy đủ.

Cà độc dược lùn là loài cây có nguồn gốc từ khu vực châu Âu, phổ biến ở các nước như Pháp, Anh và các vùng lân cận. Cây cũng được tìm thấy mọc hoang dại ở Ấn Độ, đặc biệt là vùng núi Himalaya trải dài từ Kashmir đến các vùng miền Nam Trung và Nam Ấn Độ.

=>> Xem thêm: Cây Cà Độc Dược (Mạn Đà La - Datura metel L.) chữa viêm xoang, hen suyễn

2 Thành phần hóa học

Cây cà độc dược lùn chứa nhiều thành phần hoạt chất mạnh, trong đó các alcaloid đóng vai trò chủ đạo:

Các alcaloid chính gồm có: hyoscyamin, atropin, hyoscin.

Ngoài ra còn có acid chlorogenic, tinh dầu (khoảng 0,45%) có màu sẫm, cũng như các hợp chất như Saponin, tanin, Flavonoid và coumarin.

Hạt chứa tới 15-17% dầu béo, trong đó có các acid béo như: linoleic, palmitic, stearic, lignoceric.

3 Tác dụng của cây Cà độc dược lùn

Một nghiên cứu được thực hiện nhằm đánh giá các hoạt tính sinh học của các bộ phận trên không của cây Datura stramonium (bao gồm hoa, lá và hạt), cụ thể là khả năng chống oxy hóa, kháng khuẩn, kháng vi-rút và chống viêm.

Các mẫu thực vật được chiết xuất bằng Dung dịch 80% methanol trong vòng 24 giờ. Để đánh giá khả năng kháng khuẩn, nhóm nghiên cứu sử dụng phương pháp pha loãng vi mô. Các hoạt động chống oxy hóa được kiểm tra thông qua ba phương pháp: loại bỏ gốc tự do DPPH, ABTS và thử nghiệm khử Sắt (FRAP).

Hoạt động chống viêm được đánh giá bằng cách đo mức độ ức chế sản xuất oxit nitric trong tế bào đại thực bào RAW 264.7 sau khi được kích hoạt. Đồng thời, độc tính tế bào được kiểm tra bằng thử nghiệm MTT nhằm đảm bảo an toàn sinh học của các chiết xuất.

Kết quả cho thấy:

• Chiết xuất từ hoa có khả năng kháng khuẩn mạnh, đặc biệt đối với vi khuẩn Gram dương.
• Hoa cũng cho thấy hoạt tính chống oxy hóa và chống viêm vượt trội.
• Không có độc tính đáng kể đối với tế bào đại thực bào được ghi nhận.

Phân tích bằng phổ khối (HR-ESI-MS) và cộng hưởng từ hạt nhân (NMR) đã xác định hai hợp chất có khả năng chống viêm nổi bật là 12α-hydroxydaturametelin B và daturametelin B. Các phân tích docking phân tử cho thấy cả hai chất này đều có khả năng liên kết tốt với các protein viêm quan trọng như TNF-α (yếu tố hoại tử khối u alpha) và IL-6 (interleukin-6).

Kết luận, hoa của Datura stramonium là nguồn tiềm năng của các hợp chất tự nhiên có hoạt tính chống oxy hóa, kháng khuẩn và đặc biệt là chống viêm. Các lacton steroid thuộc nhóm withanolide phân lập từ chiết xuất hoa có thể được phát triển thành thuốc điều trị các bệnh viêm mạn tính.

4 Công dụng theo Y học cổ truyền

4.1 Tính vị, tác dụng

Tính vị: Cây có vị cay, đắng, tính ấm và mang độc tính nhất định.

Tác dụng:

• Có khả năng làm tê vùng da và giảm đau hiệu quả.
• Có tác dụng chống ho, ngăn cơn suyễn và giúp đàm thoát dễ dàng hơn.
• Chống co thắt và có khả năng giảm căng cơ trong nhiều tình trạng bệnh lý.
• Cây còn được dùng để khử phong thấp và làm dịu hệ thần kinh trung ương, tác dụng tương tự như các thuốc Belladon và jusquamin.

4.2 Công dụng

Dùng ngoài: Lá được dùng để đắp lên các vết nhọt, vết loét, hoặc các vết thương do cá độc cắn. Dịch hoa được dùng để chữa đau tai. Dịch quả thường được bôi ngoài da đầu để trị rụng tóc, gàu.

Dùng trong y học cổ truyền Trung Quốc: Lá, hoa và hạt được sử dụng điều trị các bệnh như:

• Hen suyễn, khí quản co thắt
• Đau bụng, viêm xương tủy có mủ
• Đau răng, đau phong thấp
• Chấn thương do đòn ngã, rắn cắn
• Mụn nhọt, viêm da

Ngoài ra còn dùng làm thuốc gây tê cục bộ trong một số trường hợp.

5 Tài liệu tham khảo

1. Tác giả Võ Văn Chi. Từ điển cây thuốc Việt Nam tập 1. Cà độc dược lùn, trang 290. Truy cập ngày 4 tháng 6 năm 2025.
2. Tác giả Bilel Damergi và cộng sự (Ngày đăng tháng 6 năm 2023). Datura stramonium Flowers as a Potential Natural Resource of Bioactive Molecules: Identification of Anti-Inflammatory Agents and Molecular Docking Analysis, PubMed. Truy cập ngày 4 tháng 6 năm 2025.