Bọt ếch lông (Sóc trái có lông - Glochidion eriocarpum)

1 Giới thiệu

Tên khoa học: Glochidion eriocarpum Champ.

Tên gọi khác: Sóc trái có lông.

Họ thực vật: Euphorbiaceae (Thầu Dầu).

1.1 Đặc điểm thực vật

Bọt ếch lông là một loài cây bụi có chiều cao trung bình từ 0,5 đến 2 mét hoặc có thể cao hơn. Các cành nhánh của cây thường cong queo, bao phủ bởi lớp lông mịn màu vàng nhạt tạo nên bề mặt hơi nhung nhớp. Lá cây mọc so le, có hình dáng chủ yếu là hình trứng hoặc trứng hẹp. Kích thước lá dài từ 4 đến 8 cm, rộng từ 1,5 đến 3,5 cm. Phần đầu lá thuôn nhọn, còn gốc lá có thể tù hoặc tròn, hơi không đối xứng. Cả hai mặt lá đều phủ lông mịn. Cuống lá dài từ 1 đến 2 cm, trong khi lá kèm có hình dạng như que nhỏ (hình dùi).

Hoa của bọt ếch lông mọc thành cụm nhỏ gồm 2 đến 4 bông, tập trung ở nách lá và bao gồm cả hoa đực và hoa cái. Hoa đực có cuống dài khoảng 4–6 mm, với 6 lá đài hình tròn ngắn có đầu nhọn và phủ lông, cùng 3 nhị. Hoa cái gần như không có cuống, gồm 6 lá đài trong đó 3 lá đài có kích thước nhỏ hơn và có lông bao phủ. Bầu hoa gồm 4 đến 5 ngăn, hình cầu dẹp và phủ lớp lông mềm mại. Vòi nhụy có dạng hình trụ, hơi phình to ở phía trên, dài khoảng 1,5 mm, với đầu nhụy chia 4 thùy. Quả là loại quả nang hình cầu dẹp, có đường kính từ 8 đến 10 mm, phủ đầy lông mềm và khi chín sẽ mở ra thành 4 hoặc 5 mảnh vỏ.

1.2 Thu hái và chế biến

Trong y học cổ truyền, người ta sử dụng rễ, cành và lá của cây làm thuốc. Dược liệu này được gọi là Radix, Ramulus cum Folium Glochidionis Eriocarpi.

1.3 Đặc điểm phân bố

Loài cây này ưa sáng và có khả năng chịu hạn tốt, thường mọc trong các khu rừng thường xanh hoặc rừng rụng lá. Bọt ếch lông thích hợp sinh trưởng trên các trảng cây bụi hoặc trảng cỏ, chủ yếu trên các loại đất không chứa đá vôi, ở độ cao từ 100 đến 500 mét, thậm chí có thể lên đến 1700 mét so với mực nước biển. Thời gian cây ra hoa và kết quả kéo dài từ tháng 4 đến tháng 7 hàng năm.

Phân bố: Bọt ếch lông có mặt tại nhiều tỉnh miền núi và trung du Việt Nam như Lào Cai, Tuyên Quang, Quảng Ninh, Ninh Bình và Kon Tum. Ngoài lãnh thổ Việt Nam, cây còn phân bố ở các quốc gia châu Á khác như Ấn Độ, Trung Quốc, Myanmar, Thái Lan, Lào, Campuchia và Nhật Bản.

=>> Xem thêm: Cây Bòn Bọt (Bọt Ếch, Sóc Lông - Glochidion velutinum) chữa tiêu chảy

2 Thành phần hóa học

Từ các bộ phận trên mặt đất của cây Glochidion eriocarpum, các nhà nghiên cứu đã tách được một hợp chất triterpen mới gọi là glochieriol (1), ba hợp chất Saponin triterpenoid mới tên là glochieriosides C - E (2 - 4), cùng với bốn hợp chất triterpen đã biết gồm glochidonol, glochidiol, lupeol và 3-epi-lupeol. Việc tách chiết này được thực hiện bằng các phương pháp sắc ký kết hợp. Cấu trúc của các hợp chất mới được xác định dựa trên các dữ liệu phổ như FTICR-MS và NMR 1D, 2D.

3 Tác dụng của cây Bọt ếch lông

Hoạt tính chống ung thư của mười hợp chất từ các bộ phận trên mặt đất của cây Glochidion eriocarpum đã được kiểm tra trên hai dòng tế bào ung thư người là HL-60 và HCT-116. Trong đó, các hợp chất số 1 đến 4 có khả năng tiêu diệt tế bào rất mạnh trên dòng HCT-116 với giá trị IC₅₀ từ 0,41 đến 1,16 μM. Những hợp chất này cũng ức chế tế bào HL-60 với giá trị IC₅₀ từ 4,51 đến 6,33 μM.

Kết quả cho thấy nhóm benzoyl ở vị trí C-22 trong cấu trúc saponin triterpen loại oleane rất quan trọng để các hợp chất này gây độc tế bào ung thư. Đặc biệt, hợp chất 2 và 3 mạnh hơn hợp chất 1 và 4 trong việc tiêu diệt tế bào HL-60 và HCT-116.

Về cách thức gây độc tế bào, các hợp chất 1-4 làm tăng sự ngưng tụ chromatin – một dấu hiệu điển hình của quá trình chết tế bào theo chương trình (apoptosis) ở cả hai dòng tế bào. Chúng làm giảm mức protein Bcl-2 (chống chết tế bào) và tăng mức Bax (thúc đẩy chết tế bào) trong tế bào HCT-116. Ngoài ra, các hợp chất này cũng giảm mức procaspase-3 và gây ra sự phân cắt PARP – một quá trình quan trọng trong apoptosis.

Hơn nữa, việc tế bào chết theo chương trình còn liên quan đến việc kích hoạt hai loại enzyme kinase là ERK và p38 trong tế bào HCT-116. Những kết quả này cho thấy các hợp chất 1-4 thúc đẩy apoptosis thông qua việc kích hoạt ERK và p38.

4 Công dụng theo Y học cổ truyền

4.1 Tính vị, tác dụng

Cây bọt ếch lông có vị đắng và chát, tính chất dược liệu được xem là bình. Các tác dụng chính của dược liệu bao gồm thanh nhiệt, lợi thấp, giải độc, cầm tiêu chảy, cầm máu và giảm sưng viêm.

4.2 Công dụng

Dược liệu từ cây bọt ếch lông được dùng trong điều trị nhiều chứng bệnh khác nhau:

Hỗ trợ chữa viêm ruột, lỵ, táo bón và đầy hơi.

Lá cây dùng ngoài để trị các bệnh ngoài da như dị ứng do tiếp xúc với sơn sống, viêm da, lở ngứa, mày đay, eczema và các tình trạng viêm da bong tróc.

5 Cây Bọt ếch lông trị bệnh gì?

5.1 Chữa viêm ruột và lỵ

Nguyên liệu: Rễ bọt ếch 30g, cỏ seo gà 30g, tóc thần quạt 15g.

Cách dùng: Các vị thuốc được sắc lấy nước uống hàng ngày.

5.2 Chữa viêm da dị ứng

Nguyên liệu: Lá bọt ếch, lá thồm lồm gai, cúc bạc leo và lá muối, mỗi loại từ 30-50g.

Cách dùng: Các vị thuốc được nấu thành nước để rửa trực tiếp lên vùng da bị viêm ngứa hoặc dị ứng.

6 Tài liệu tham khảo

1. Tác giả Võ Văn Chi. Từ điển cây thuốc Việt Nam tập 1. Bọt ếch lông, trang 211-212. Truy cập ngày 2 tháng 6 năm 2025.
2. Tác giả Nguyen Xuan Nhiem và cộng sự (Ngày đăng tháng 1 năm 2022). Cytotoxic oleane-type triterpene saponins from Glochidion eriocarpum, PubMed. Truy cập ngày 2 tháng 6 năm 2025.
3. Tác giả Vu Kim Thu và cộng sự (Ngày đăng tháng 3 năm 2010). Triterpenoids from aerial parts of Glochidion eriocarpum, Pubmed. Truy cập ngày 2 tháng 6 năm 2025.