Bình cu (Mollugo pentaphylla L.)

1 Giới thiệu

Tên khoa học: Mollugo pentaphylla L.

Tên đồng nghĩa: Trigastrotheca pentaphylla

Họ thực vật: Molluginaceae (Rau đắng đất).

1.1 Đặc điểm thực vật

Bình cu là một loài cây thân thảo nhỏ, thuộc họ Rau Đắng đất (Molluginaceae). Cây có thân mảnh, không có lông, thân có thể nằm bò sát mặt đất hoặc vươn thẳng đứng, phân nhánh nhiều và mảnh mai. Lá của cây thường mọc theo nhóm từ 2 đến 5 chiếc, không có cuống rõ rệt, phiến lá hình mảnh dài khoảng 2 – 3cm, rộng 2 – 3mm, bề mặt lá nhẵn, không có lông. Cụm hoa dạng xim, mọc ở nách lá, thường tập trung ở phần ngọn của cành. Hoa có cuống dài từ 1 đến 3cm, hoa không có cánh, phiến hoa có màu xanh nhạt. Mỗi hoa có 3 nhị và bầu hoa gồm 3 ngăn với 3 vòi nhụy. Quả thuộc loại quả nang, hình Xoan, kích thước khoảng 2mm, khi chín quả mở thành 3 mảnh. Hạt nhỏ, màu nâu đỏ, hình thận, thường bám chặt vào giá noãn trung trụ bên trong quả.

1.2 Thu hái và chế biến

Toàn bộ cây, bao gồm cả thân, lá và cành, được sử dụng làm thuốc với tên gọi chung là Herba Molluginis.

1.3 Đặc điểm phân bố

Bình cu phát triển tốt trên các vùng đất cát khô, đất bãi bồi ven sông, suối, hoặc những nơi đất trồng chịu nắng nhiều như dọc đường đi. Cây có khả năng chịu hạn khá tốt. Thời gian cây ra hoa thường bắt đầu từ tháng 11 và kéo dài đến tháng 2 hoặc tháng 3, sau đó ra quả chín vào tháng 3 hoặc tháng 4.

Loài cây này được phân bố rộng rãi trên nhiều tỉnh thành ở Việt Nam như Thái Nguyên, Phú Thọ, Hà Nội, Nam Định, Ninh Bình, Thanh Hóa, Quảng Bình, Quảng Trị, Thừa Thiên-Huế, Đà Nẵng, Quảng Nam, Kon Tum, Quảng Ngãi, Khánh Hòa, Đồng Nai, Bình Dương và Thành phố Hồ Chí Minh. Ngoài ra, bình cu còn xuất hiện ở nhiều quốc gia thuộc khu vực nhiệt đới như Ấn Độ, Trung Quốc, Lào, Campuchia, Thái Lan và các nước nhiệt đới khác.

=>> Xem thêm: Rau Đắng Đất (Glinus oppositifolius (L.) A. DC.) trị vàng da, bảo vệ gan

2 Tác dụng của cây Bình cu

2.1 Chống viêm

Chiết xuất từ cây Bình cu được biết có tác dụng chống viêm trong trường hợp viêm khớp gút ở chuột.

Mục đích của nghiên cứu này là kiểm tra khả năng chống viêm của cây Bình cu trong ống nghiệm và xem nó có giúp bảo vệ khớp trong bệnh thoái hóa khớp (OA) gây ra bởi hóa chất MIA ở chuột hay không.

Cây Bình cu được phơi khô và chiết xuất bằng Ethanol 70% trong quá trình đun sôi lại. Tác dụng chống viêm của cây Bình cu được thử trên tế bào RAW264.7 khi được kích thích bằng chất LPS trong ống nghiệm. Đồng thời, chiết xuất Bình cu cũng được thử trên chuột bị thoái hóa khớp do MIA gây ra. Chuột được cho uống chiết xuất Bình cu với liều 75, 150 hoặc 300 mg/kg hoặc thuốc Indomethacin (1 mg/kg) trước khi tiêm MIA và tiếp tục uống mỗi ngày trong 11 ngày. Trong quá trình điều trị, không có dấu hiệu bất thường hay tác dụng phụ nào xuất hiện ở chuột.

Kết quả cho thấy, chiết xuất Bình cu làm giảm mạnh các chất gây viêm như NO, PGE2 và IL-6 trong tế bào. Ở chuột, MPE còn giúp giảm các chất viêm IL-1β, TNF-α, IL-6 và ngăn chặn sự tổng hợp các enzyme phá hủy sụn như MMP-2, MMP-9 và COX-2.

Kết luận: Chiết xuất Bình cu có khả năng chống viêm hiệu quả và giúp bảo vệ sụn khớp ở chuột bị thoái hóa khớp. Vì vậy, chiết xuất Bình cu có thể là một lựa chọn tiềm năng để điều trị bệnh thoái hóa khớp.

2.2 Viêm khớp gout

Bệnh gút là một loại viêm khớp do các tinh thể monosodium urat (MSU) tích tụ trong khớp và mô mềm. Những tinh thể này gây ra phản ứng viêm mạnh, có thể dẫn đến các cơn đau cấp tính hoặc viêm khớp kéo dài. Trong nghiên cứu này, chúng tôi kiểm tra tác dụng chống viêm của chiết xuất từ cây Mollugo pentaphylla (gọi tắt là MPE) trên chuột bị viêm khớp gút do MSU gây ra.

Cách thực hiện: Một lượng nhỏ tinh thể MSU (4 mg/50 µL) được tiêm vào dưới da bàn chân phải của chuột. Trước khi tiêm, chuột được cho uống MPE với liều 150 mg/kg hoặc 300 mg/kg, hoặc uống thuốc Colchicine (1 mg/kg) — là thuốc thường dùng điều trị gút. Việc uống thuốc tiếp tục mỗi ngày trong 3 ngày sau đó. Chúng tôi theo dõi tình trạng sưng và đau ở bàn chân cũng như đo các chất gây viêm và gene liên quan đến phản ứng viêm.

Kết quả: MPE giúp giảm sưng và đau ở bàn chân chuột. Ngoài ra, MPE còn có tác dụng chống viêm bằng cách làm giảm các chất gây viêm như TNF-α, IL-1β, và các yếu tố liên quan đến phản ứng viêm như NLRP3 inflammasome và NF-κB.

Kết luận: Kết quả nghiên cứu cho thấy MPE có khả năng chống viêm hiệu quả và có thể được sử dụng để hỗ trợ điều trị viêm khớp do bệnh gút gây ra.

3 Công dụng theo Y học cổ truyền

3.1 Tính vị, tác dụng

Toàn cây bình cu có vị đắng nhẹ, hơi chát và tính bình. Dược liệu này được biết đến với công dụng kháng khuẩn, tiêu viêm, thanh nhiệt, lợi thấp và hỗ trợ điều trị các bệnh liên quan đến rối loạn tiêu hóa và viêm nhiễm. Cây còn giúp chỉ tả, tức là giảm tiêu chảy và điều hòa kinh nguyệt.

3.2 Công dụng

Trong y học cổ truyền, bình cu thường được sắc hoặc pha lấy nước uống để điều hòa kinh nguyệt và hỗ trợ giảm đau bụng do rối loạn tiêu hóa. Lá cây cũng được dùng để hạ sốt hoặc chữa các chứng sốt có chu kỳ. Ở Trung Quốc, bình cu được sử dụng trong điều trị các bệnh như đau bụng, tiêu chảy do trúng độc, mụn nhọt, ghẻ ngứa và cam tích ở trẻ em. Một số vùng còn dùng dược liệu này để chữa viêm kết mạc cấp tính. Tại Ấn Độ, toàn cây được dùng để kích thích tiêu hóa, điều vị, kháng sinh tự nhiên, và cũng được pha nước uống giúp điều hòa kinh nguyệt, hạ sốt.

4 Tài liệu tham khảo

1. Tác giả Võ Văn Chi. Từ điển cây thuốc Việt Nam tập 1. Bình cu, trang 206. Truy cập ngày 2 tháng 6 năm 2025.
2. Tác giả Yun Mi Lee và cộng sự (Ngày đăng tháng 12 năm 2019). Anti-inflammatory and anti-osteoarthritis effect of Mollugo pentaphylla extract, PubMed. Truy cập ngày 2 tháng 6 năm 2025.
3. Tác giả Yun Mi Lee và cộng sự (Ngày đăng năm 2017). Effects of Mollugo pentaphylla extract on monosodium urate crystal-induced gouty arthritis in mice, PubMed. Truy cập ngày 2 tháng 6 năm 2025.