Bìm cảnh (Ipomoea cairica)

1 Giới thiệu

Tên khoa học: Ipomoea cairica (L.) Sweet

Họ thực vật: Convolvulaceae (Khoai lang).

1.1 Đặc điểm thực vật

Bìm cảnh là loài cây thảo sống lâu năm, có khả năng leo giàn mạnh mẽ nhờ các tua cuốn phát triển từ thân. Thân cây mềm, mảnh, có chiều dài từ 3 đến 6 mét, thường bò hoặc leo quấn vào các vật thể xung quanh. Rễ cây có dạng củ, ăn sâu vào đất để dự trữ dinh dưỡng và nước. Lá kép chân vịt, thường chia thành 5 thùy rõ rệt, mép lá nhẵn, không có lông, các thùy lá xẻ sâu kéo dài tới sát gốc cuống lá, tạo thành hình dạng khá đặc trưng giúp dễ dàng nhận biết.

Hoa của cây mọc đơn hoặc tụ lại thành nhóm nhỏ ở nách lá, kích thước hoa lớn, có hình chuông, màu tím phớt hồng hoặc tím đậm, tràng hoa hình xoắn nhẹ. Lá đài đều nhau, ống tràng dính liền với nhị. Quả nang hình tròn, đường kính khoảng 1cm, khi chín khô sẽ tự mở ra và phát tán hạt. Bên trong chứa 4 hạt có kích thước nhỏ, màu nâu sẫm đến đen.

1.2 Thu hái và chế biến

Toàn bộ thân cây trên mặt đất đều có thể sử dụng làm thuốc, bao gồm cả thân, lá và rễ. Cây có thể thu hái bất kỳ thời điểm nào trong năm. Sau khi nhổ, cây được rửa sạch, cắt thành từng đoạn ngắn. Tùy mục đích sử dụng mà có thể dùng tươi hoặc phơi khô để bảo quản lâu dài.

1.3 Đặc điểm phân bố

Cây có khả năng thích nghi tốt với khí hậu nhiệt đới và cận nhiệt đới, thường mọc hoang dại ở những nơi ẩm thấp, ven đường, hàng rào, bờ bụi hoặc trên các bờ tường cũ. Nhờ khả năng sinh trưởng mạnh mẽ, cây có thể nhanh chóng phủ xanh những khoảng đất trống. Thời gian ra hoa kéo dài gần như quanh năm, nhưng tập trung nhiều nhất từ tháng 6 đến tháng 12.

Khu vực phân bố: Tại Việt Nam, Bìm cảnh được phát hiện phổ biến ở nhiều tỉnh thành như Lạng Sơn, Phú Thọ, Hải Phòng, Nam Định, Ninh Bình, Thừa Thiên - Huế, Lâm Đồng và khu vực TP. Hồ Chí Minh. Ngoài phạm vi lãnh thổ Việt Nam, cây còn xuất hiện tự nhiên hoặc được trồng ở nhiều quốc gia có khí hậu nhiệt đới thuộc châu Á và châu Phi, như Trung Quốc, Ấn Độ, Thái Lan, Lào, Campuchia...

=>> Xem thêm: Cây Bìm Bìm Biếc (Hắc Sửu, Khiên Ngưu - Ipomoea nil (L.) Roth) trị giun, lợi tiểu

2 Thành phần hóa học

Các nghiên cứu phân tích cho thấy, hạt của cây chứa một loại hợp chất glucosid màu vàng nhạt có tên là muricatin A, được biết đến với đặc tính xốp nhẹ. Ngoài ra, hạt còn chứa khoảng 11,5% dầu béo, cùng với một chất không xà phòng hóa có chứa β-sitosterol - một sterol thực vật có tiềm năng trong việc hỗ trợ điều hòa cholesterol trong cơ thể.

3 Tác dụng của cây Bìm cảnh

Các chiết xuất từ lá cây Ipomoea cairica (L.) Sweet bằng methanol, ete dầu mỏ, ethyl acetate và n-butanol đã được đánh giá về hoạt tính chống đái tháo đường thông qua khả năng ức chế hai enzyme α-glucosidase và α-amylase trong điều kiện in vitro (trong ống nghiệm).

Kết quả:

Trong số các phân đoạn, phân đoạn ethyl acetate cho thấy hoạt tính chống đái tháo đường mạnh nhất. Từ đó, các nhà nghiên cứu đã phân lập được năm hợp chất flavonoid, lần đầu tiên được tìm thấy trong loài cây này, bao gồm:

Hai Flavonoid sulfat hiếm:

• Ombuin-3-sulfat
• Rhamnetin-3-sulfat

Ba flavonoid glycoside:

• Kaempferol 7-O-α-L-rhamnopyranoside
• Kaempferol 3,7-di-O-α-L-rhamnopyranoside
• Quercetin 3-O-α-L-arabinopyranoside

Lần đầu tiên, dữ liệu phổ NMR (cộng hưởng từ hạt nhân) của các hợp chất ombuin-3-sulfat và rhamnetin-3-sulfat đã được ghi nhận và công bố.

Hoạt tính sinh học: Bốn trong số các hợp chất [1-4] thể hiện khả năng ức chế enzyme phụ thuộc vào nồng độ đối với α-glucosidase và α-amylase - hai enzyme quan trọng liên quan đến quá trình phân giải tinh bột thành đường.

Dự đoán in-silico: Phân tích mô phỏng trên máy tính (in-silico) cho thấy cả năm hợp chất (1-5) có khả năng tương tác tốt với ba mục tiêu liên quan đến đái tháo đường:

• α-glucosidase
• α-amylase
• Protein tyrosine phosphatase 1B (PTP1B)

4 Công dụng theo Y học cổ truyền

4.1 Tính vị, tác dụng

Bìm cảnh được mô tả có vị ngọt, tính lạnh, hơi độc - điều này đồng nghĩa với việc cây có tác dụng thanh nhiệt, giải độc nhưng cần thận trọng khi sử dụng với liều cao hoặc kéo dài. Phần rễ và thân có vị đắng, trong khi lá và rễ thường được dân gian cho là có khả năng tạo màu xanh tím khi nấu.

4.2 Công dụng

Từ lâu, Bìm cảnh đã được người dân nhiều nơi sử dụng trong điều trị các bệnh thông thường và cả một số chứng viêm nhiễm. Ở Việt Nam, lá cây thường được giã nát và đắp lên vùng da bị sưng tấy, đặc biệt là trong các trường hợp dân gian gọi là "bệnh đầu voi" - một dạng viêm sưng lớn ở chi.

Tại Ấn Độ, người ta sử dụng lá tươi giã đắp lên vùng da có ban đỏ hoặc nổi mẩn ngứa để làm dịu cảm giác nóng rát. Hạt cây được dùng như một loại thuốc xổ nhẹ trong trường hợp táo bón. Ở Trung Quốc, cây được sử dụng trong điều trị các chứng ho do viêm phổi, bí tiểu, tiểu ra máu, hoặc phù thũng. Dạng dùng phổ biến nhất là thuốc sắc với liều lượng từ 5 đến 12g mỗi ngày. Ngoài ra, cây còn được dùng ngoài để chữa viêm da mủ, đòn ngã gây sưng đau, hoặc các loại mụn nhọt độc. Ở Hawaii, thân rễ và củ còn được dùng như một loại rau ăn.

5 Tài liệu tham khảo

1. Tác giả Võ Văn Chi. Từ điển cây thuốc Việt Nam tập 1. Bìm cảnh, trang 171. Truy cập ngày 31 tháng 5 năm 2025.
2. Tác giả Víctor Álvarez Valverde và cộng sự (Ngày đăng 16 tháng 1 năm 2022). Bioguided Phytochemical Study of Ipomoea cairica Extracts with Larvicidal Activity against Aedes aegypti, PubMed. Truy cập ngày 31 tháng 5 năm 2025.