Báo xuân hoa (Cây điểm địa, phật đỉnh chu - Androsace umbellata (Lour.) Merr.)

Cây Báo Xuân Hoa là một loài thảo mộc nhỏ, có chu kỳ sống hàng năm. Lá cây phát triển từ rễ, mọc sát đất theo hình hoa thị. Cây thường được sử dụng để chữa các bệnh như viêm họng, viêm amidan, đau bụng, đau đầu. Bài viết dưới đây, Trung Tâm Thuốc Central Pharmacy (trungtamthuoc.com) sẽ cung cấp cho bạn đọc những thông tin chi tiết.

Tên khoa học: Androsace umbellata (Lour.) Merr.

Tên đồng nghĩa: Androsace saxifragifolia Bunge

Tên Tiếng Việt: Báo xuân hoa, Cây điểm địa, phật đỉnh chu.

Họ: Primulaceae (Báo xuân)

1 Đặc điểm thực vật 

Cây Báo Xuân Hoa là một loài thảo mộc nhỏ, có chu kỳ sống hàng năm. Lá cây phát triển từ rễ, mọc sát đất theo hình hoa thị. Lá có hình bầu dục hoặc trứng, phần gốc hơi giống hình tim, đầu lá nhọn, mép lá khía răng nhọn hoặc tù. Bề mặt lá có lông, cuống lá dài từ 0,6 đến 1,5 cm, phần gốc phình to.

Cụm hoa phát triển từ kẽ lá, tạo thành dạng tán trên một cán thẳng cao từ 4 đến 15 cm. Hoa có nhiều màu sắc với các đặc điểm như lá bắc có lông, đài hoa gồm 5 răng có lông bao phủ. Cánh hoa (tràng) có 5 cánh, dài hơn đài hoa, phần ống tràng ngắn, nhị không thò ra ngoài.

Quả của cây có dạng nang, hình cầu, đường kính khoảng 1-2 mm. Hạt nhỏ, hình trứng và có vân mạng trên bề mặt. Mùa hoa quả kéo dài từ tháng 2 đến tháng 4.

2 Phân bố và sinh thái

2.1 Phân bố

Cây Báo Xuân Hoa thuộc chi Androsace và là loài duy nhất của chi này có mặt tại Việt Nam. Loài cây này phân bố rải rác tại khu vực phía nam Trung Quốc, Lào, và có khả năng xuất hiện ở Ấn Độ. Ở Việt Nam, cây chủ yếu mọc ở các tỉnh trung du và đồng bằng phía Bắc, từ Nghệ An trở ra.

2.2 Sinh thái

Hạt của cây nảy mầm vào đầu mùa xuân, thường mọc nhiều trên các vùng đất ẩm như ruộng cao gần chân núi, thung lũng hoặc trên ruộng trồng hoa màu vụ đông xuân. Cây sinh trưởng nhanh, từ khi nảy mầm đến khi ra hoa quả chỉ mất khoảng 2,5-3 tháng. Khi mùa hè đến, cây bắt đầu tàn lụi, hạt tồn tại trong đất từ 6-7 tháng trước khi nảy mầm vào mùa xuân năm sau.

3 Bộ phận sử dụng

Cây được thu hái toàn bộ vào mùa xuân, sau đó rửa sạch và phơi khô để sử dụng.

4 Thành phần hóa học

Loài Báo xuân hoa (Androsace umbellata) đã được nghiên cứu và phân lập nhiều hợp chất hóa học. Các thành phần chính bao gồm:

4.1 Flavonoid glycosides

Kaempferol 3-O-(3-O-acetyl-)-alpha-L-rhamnopyranoside

Kaempferol 3-O-(2-O-acetyl-)-alpha-L-rhamnopyranoside

Kaempferol 7-O-alpha-L-rhamnopyranoside

Kaempferol 3-O-alpha-L-rhamnopyranoside

Kaempferol 3-O-beta-D-glucopyranoside

Kaempferol 3-O-(3-O-acetyl-)-alpha-L-rhamnopyranosyl-7-O-alpha-L-rhamnopyranoside

Kaempferol 3-O-(4-O-acetyl-)-alpha-L-rhamnopyranosyl-7-O-alpha-L-rhamnopyranoside

Quercetin 3-O-alpha-L-rhamnopyranoside

Quercetin 3-O-beta-D-glucopyranoside

Myricetin 3-O-beta-D-glucopyranoside

4.2 Triterpenoid saponins

Hai hợp chất mới:

• 3-O-[β-D-xylopyranosyl-(1→2)-β-D-glucopyranosyl-(1→4)-[β-D-glucopyranosyl-(1→2)]-α-L-arabinopyranosyl]-3β-hydroxy-13β,28-epoxy-16-oxo-oleanan-30-al
• 3-O-β-D-xylopyranosyl-(1→2)-β-D-glucopyranosyl-(1→4)-α-L-arabinopyranosyl-3β-hydroxy-13β,28-epoxy-16-oxo-oleanan-30-al

Các Saponin đã biết: saxifragifolin C, A, B, và D.

5 Tác dụng dược lý

Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng các hợp chất từ loài Androsace umbellata có tiềm năng dược lý quan trọng, đặc biệt trong điều trị ung thư:

5.1 Hoạt tính gây độc tế bào

Các hợp chất Flavonoid glycosides và triterpenoid saponins đều thể hiện tác dụng gây độc tế bào mạnh trên các dòng tế bào ung thư.

Saxifragifolin B cho thấy tác dụng gây độc trên tế bào ung thư gan HepG2 với IC50 là 11.9 µM trong 24 giờ.

5.2 Cơ chế gây chết tế bào

Saxifragifolin B thúc đẩy quá trình chết tế bào theo chương trình (apoptosis), thông qua các dấu hiệu như:

• Tăng tỷ lệ tế bào dương tính với Annexin V.
• Hoạt hóa các enzyme caspase-3, caspase-8, và caspase-9.
• Gây sụp đổ tiềm năng màng ty thể và rò rỉ cytochrome c.

5.3 Khả năng tác động lên dòng tế bào kháng thuốc

Các saponin như saxifragifolin C, A, B, và D thể hiện hiệu quả chống lại cả tế bào ung thư không kháng thuốc (non-MDR) và kháng đa thuốc (MDR), cho thấy tiềm năng lớn trong phát triển thuốc điều trị ung thư.

6 Công dụng trong dân gian

6.1 Tính vị và công năng

Báo Xuân Hoa có vị cay, đắng, tính hàn. Cây mang lại tác dụng thanh nhiệt, giải độc, tiêu thũng, giảm đau, và hỗ trợ kiện tỳ.

6.2 Công dụng

Cây thường được sử dụng để chữa các bệnh như viêm họng, viêm amidan, đau bụng, đau đầu, đau răng, các chấn thương do ngã, đau nhức gân xương, và rối loạn tiêu hóa. Liều lượng khuyến cáo là 12-40g dưới dạng thuốc sắc. Ngoài ra, cây có thể được sử dụng ngoài da bằng cách giã nát để lấy nước ngậm hoặc bã đắp lên vùng tổn thương.

7 Tài liệu tham khảo

1. Tác giả Đỗ Huy Bích. Cây Thuốc Và Động Vật Làm Thuốc ở Việt Nam tập 1. Báo xuân hoa, trang 177-178. Truy cập ngày 16 tháng 01 năm 2025.
2. Tác giả Jun Lei và cộng sự (đăng tháng 9 năm 2011). Flavonoid glycosides from Androsace umbellata. Zhongguo Zhong Yao Za Zhi. Truy cập ngày 16 tháng 01 năm 2025.
3. Tác giả Ying Wang và cộng sự (đăng tháng 8 năm 2008). Triterpenoid saponins from Androsace umbellata and their anti-proliferative activities in human hepatoma cells. Planta medica. Truy cập ngày 16 tháng 01 năm 2025.
4. Tác giả Jong Hyuk Park và cộng sự (đăng ngày 28 tháng 8 năm 2010). Cytotoxic effects of triterpenoid saponins from Androsace umbellata against multidrug resistance (MDR) and non-MDR cells. Archives of pharmacal research. Truy cập ngày 16 tháng 01 năm 2025.
5. Tác giả Dong-Mei Zhang và cộng sự (đăng ngày 26 tháng 10 năm 2007). Saxifragifolin B from Androsace umbellata induced apoptosis on human hepatoma cells. Biochemical and biophysical research communications. Truy cập ngày 16 tháng 01 năm 2025.