Phục Linh (Poria cocos (Schw.) Wolf )

Phục linh được biết đến là một loại dược liệu giúp bồi bổ, hỗ trợ tăng sức đề kháng, Đường tiêu hóa,... Vậy ngoài những công dụng trên Phục Linh còn có những đặc điểm, tác dụng gì? Trong bài viết này, Trung Tâm Thuốc Central Pharmacy (trungtamthuoc.com) xin gửi đến bạn đọc những thông tin phần nào có thể giúp bạn hiểu rõ hơn về loài thảo dược này.

1 Giới thiệu về Phục Linh

Phục Linh - Poria cocos (Schw.) Wolf là một loại nấm dược liệu ăn được thuộc họ Nấm lỗ - Polyporaceae, được sử dụng như một loại thuốc truyền thống nổi tiếng của Trung Quốc từ thời xa xưa giúp bồi bổ, chăm sóc sức khỏe.

Dược liệu này có tác dụng dược lý chống khối u, chống vi khuẩn, chống oxy hóa, chống viêm, điều hòa miễn dịch và bảo vệ gan và thận.

1.1 Đặc điểm thực vật

Phục linh là loài thực vật sống ở dạng ký sinh trên rễ cây thông. Phục linh theo dân gian giải thích là linh khí của cây thông ở dưới đất.

Phục linh có thể quả hình khối to, có thể nặng tới 5kg, nếu nhỏ cũng bằng nắm tay, mặt ngoài màu xám đen, nhăn nheo có khi hình bướu. Nếu cắt ngang sẽ thấy bề mặt lổn nhổn màu trắng hoặc hồng xám, có khi có rễ thông ở giữa khối nấm. Thường người ta phân biệt loại nấm có màu trắng gọi là Bạch Linh, loại hồng xám gọi là Phục linh và loại có rễ thông đâm xuyên giữa gọi là Phục Thần.

1.2 Đặc điểm phân bố

Phục linh thường mọc trong rừng có thông, nằm sâu dưới mặt đất 20 - 30cm. Nấm thường phát triển ở những vùng núi hướng về phía mặt trời, khí hậu ấm áp, thoáng có độ cao trung bình và không bị gió bấc thổi, chất đất cát mịn tơi xốp.

Poria cocos chủ yếu có nguồn gốc từ Đông Á và Đông Nam Á và tập trung ở những vùng có khí hậu cận nhiệt đới ẩm như Trung Quốc, Việt Nam và Thái Lan. Poria cocos là một sản phẩm đại diện về mặt địa lý của Vân Nam và An Huy ở tỉnh Hồ Bắc. 

1.3 Thu hái và chế biến

Phục linh là Thể quả nấm - Pori được sử dụng làm dược liệu dùng

Người ta thường phân biệt loại màu trắng gọi là Bạch linh, loại hồng xám gọi là Phục linh, loại có rễ thông đảm giữa gọi là Phục thần.

Phục linh được thu hoạch vào tháng 10-11 sau tết lập thu. Khi đào lên, người ta ngâm nước một ngày, rửa sạch, gọt bỏ vỏ, đổ lên, thái mỏng, 23mm, phơi hay sấy khô. Khi dùng thì sắc với thuốc thang

2 Thành phần hóa học

Poria cocos chứa hai thành phần hoạt tính sinh học chính, axit triterpene và phần polysacarit. Tuy nhiên, triterpenes thường được coi là nhóm hóa chất chính của Poria cocos và thường được chọn làm chất đánh dấu hóa học để đánh giá chất lượng của Poria cocos. Hơn nữa, axit pachymic đặc trưng cho Poria cocos và không tồn tại trong bất kỳ loại thuốc truyền thống nào khác của Trung Quốc. Tại Trung Quốc, chất lượng của Poria cocos sản xuất tại Vân Nam là tốt nhất.

3 Tác dụng - Công dụng theo Y học cổ truyền

3.1 Tác dụng dược lý

Phục linh có những tác dụng theo nghiên cứu hiện đại gần đây bao gồm

• Chống ung thư với cơ chế giảm sự tâng sinh và khả năng tồn tại và gây ra sự bắt giữ G1 trong chu trình tế bào MCF-1 ung thư vú ở người
• Tác dụng chống viêm:  PC-II, một polysacarit từ Poria cocos, đã ức chế quá trình sản xuất dấu hiệu viêm IP-10 do IFN-γ gây ra.
• Tăng cường miễn dịch
• Bảo vệ gan và thận
• Tác dụng chống vi khuẩn

3.2 Công dụng theo y học cổ truyền

3.2.1 Tính vị 

Phục linh có vị ngọt, nhạt, tính bình

Tác dụng lợi thuỷ thẩm thấp kiện tỳ, định tâm.

3.2.2 Công dụng theo Y học cổ truyền

Được dùng làm thuốc bổ, thuốc lợi tiểu, chữa thuỷ thũng, đầy trướng, ỉa chảy, tỳ hư ít ăn. Còn dùng làm thuốc trấn tĩnh, an thần phách, chữa các chứng sợ lửa, mất ngủ, di tinh. Liều dùng 9-15g, dạng thuốc sắc, thuốc bột hay thuốc viên. Dùng riêng hoặc phối hợp với các vị thuốc khác.

Poria cocos thường có thể được điều chế để cải thiện nhiều loại hội chứng nhưng thường không được sử dụng một mình. Lần đầu tiên được mô tả trong một cuốn sách kinh điển, Jin Kui Yao Lue (金匮要略), Dang Gui Shao Yao San có thể được áp dụng thường xuyên trong điều trị bệnh thiếu máu và rối loạn mắt và Poria cocos của công thức này được sử dụng để loại bỏ ẩm ướt và tăng cường lá lách. 

Một công thức bổ dưỡng khác, Phục linh có thể thúc đẩy lưu thông máu hoặc loại bỏ ứ đọng một cách hiệu quả. Một công thức cổ điển khác có chứa Poria cocos là Wu Ling San, trong đó Poria cocos đóng một vai trò không thể thay thế để loại bỏ chứng phù nề do bệnh thận, tiểu đường và tổn thương não gây ra. 

Bên cạnh đó, có những công thức khác có chứa Poria cocos , chẳng hạn như Si Jun Zi Tang được ghi trong Tai Ping Hui Min He Jue Fang (太平惠民和剂局方), Zhu Ling Tang và Ling Gui Zhu Gan Tang, cả hai đều được ghi lại trong Thương Hán Luân (伤寒论) ( Hsu et al., 1996). Trong dược điển Trung Quốc phiên bản 2015, các chế phẩm y học cổ truyền Trung Quốc có chứa Poria cocos chiếm gần 15%

4 Một số bài thuốc từ dược liệu Phục Linh

4.1 Chữa tim yếu hay hồi hộp, sợ hãi, ngủ không yên, hay quên, mất trí tinh thần suy nhược, ăn uống kém sút, rũ mỏi thích nằm

Phục thần, Đảng Sâm, Liên Nhục, Long nhãn, Đại táo, đều 16g, Táo nhân sao, Viễn Chí, Xương bồ đều 8g, sắc uống, hay tán bột, viên với Mật Ong, uống mỗi ngày 10-20g.

4.2 Chữa phù thũng mắt, mặt, chân tay đều phù, bụng trứng

Vỏ Phục linh, vỏ Quýt cũ (Trần Bì), vỏ quả Cau, vỏ rễ Dâu, vỏ Gừng sống, mỗi vị 15-20g hoặc thêm vỏ cây Dướng, Mộc thông bằng các vị trên cùng sắc uống (Nam dược thần hiệu).

5 Tài liệu tham khảo

1. Từ điển cây thuốc Việt Nam tập 1 (xuất bản 2021). Phục Linh trang 422-423, từ điển cây thuốc Việt Nam. Truy cập ngày 22 tháng 6 năm 2023.
2. Tác giả Anzheng Nie và cộng sự, ngày đăng năm 2020. Phytochemistry and Pharmacological Activities of Wolfiporia cocos (F.A. Wolf) Ryvarden & Gilb, pmc. Truy cập ngày 22 tháng 6 năm 2023.