A Ngùy (A Quỳ, A ngu, Ẩn triển, Cáp tích nê - Ferula assafoetida L)

1 Giới thiệu

Tên khoa học: Ferula assafoetida L

Tên gọi khác: A Quỳ, A ngu, Ẩn triển, Cáp tích n, A ngu tiệt, Ngùy khứ tật, Huân cừ , Xú a ngùy, Hưng cừ,...

Họ thực vật: Umbelliferae (Hoa Tán)

1.1 Đặc điểm thực vật

Cây A Ngùy hay còn được thường gọi là A Quỳ thuộc dạng cây thảo sống lâu năm, thường cao từ 0,6 đến 1 mét. Cuống lá của cây dẹt và bao quanh thân, lá dạng chẻ, hoa nhỏ với màu vàng. Mọi bộ phận của cây đều phát tán một mùi hôi đặc trưng, dễ nhận biết.

1.2 Đặc điểm phân bố

Cây A Ngùy chủ yếu được trồng và khai thác ở Ba Tư và Trung Quốc. Tại Việt Nam, loại dược liệu này vẫn chưa được trồng đại trà, nên phải nhập khẩu từ nước ngoài để sử dụng.

1.3 Đặc điểm dược liệu

Cục A Ngùy là gì?

Cục A Ngùy (dược liệu) là các khối mủ ngưng tụ từ cây, có kích thước không đồng đều. Màu sắc thường là tím nâu hoặc nâu sẫm, đôi khi trắng hoặc vàng. Khối mủ cứng, khi ấn nhẹ mềm, dính và tỏa mùi hôi đặc trưng.

Nhựa mới cắt ra có màu nhạt, xen kẽ màu sữa trắng và nâu nhạt hoặc nâu hồng, gọi là “Ngũ Thái A Ngùy”, có mùi hôi kéo dài và vị hơi cay, đắng.

Chọn lựa dược liệu: ưu tiên khối mủ màu tím nâu, giữ màu bền theo thời gian và phần vết cắt màu trắng sữa. Những khối mủ nâu sẫm, lẫn rễ hoặc cát, hoặc màu nâu xám kèm tạp chất bên trong, là loại chất lượng thấp hơn.

1.4 Thu hái và chế biến

1.4.1 Bộ phận dùng làm thuốc

Dùng nhựa cây ở phần rễ sau khi nhựa ngưng kết lại (Assafoetida được dân gian thường gọi nhiều là A Quỳ).

1.4.2 Thu hái

A ngùy được thu hái vào mùa đông, trước khi cây ra hoa. Để lấy mủ, người ta dùng dao khía dọc theo vỏ cây, thường ở phần thân gần gốc, sau đó dùng lá lớn đậy lên. Một vài ngày sau, mủ bắt đầu chảy ra và ngưng kết. Quy trình này có thể lặp lại sau khoảng 10 ngày để thu thêm mủ, sau đó dự trữ để sử dụng. Quá trình này kéo dài khoảng 3 tháng và mỗi cây có thể thu được tới 1 kg nhựa trước khi cây ngừng tiết nhựa.

1.4.3 Chế biến

Chọn những khối A Ngùy chất lượng tốt, không lẫn tạp chất, sau đó cắt nhỏ và đặt vào bát nhám để nghiền. Nếu trộn cùng với dược liệu khác trước khi nghiền sẽ dễ làm nhuyễn hơn.

Để hòa tan, A Ngùy có thể được ngâm trong cồn 60° ấm, sau đó lọc và ép qua vải mịn để loại bỏ tạp chất. Khi thêm nước vào và nghiền, nhựa không còn dính tay là đạt yêu cầu. Tiếp theo, có thể đun cách thủy để cồn bay hơi, giữ lại A Ngùy.

Khi cần nghiền thành bột mịn, thêm một chút hạnh nhân hoặc đào nhân sẽ giúp quá trình nghiền dễ dàng hơn.

=>> Xem thêm: Áp nhĩ cần trị ghẻ ngứa ngoài da, ho có đờm ở trẻ nhỏ 

2 Vị Thuốc A Ngùy - A Quỳ thuốc Bắc

A Quỳ có tác dụng gì? Theo một số nghiên cứu thì loại dược liệu này có tác dụng dược lý như:

• Ảnh hưởng lên tiêu hóa và hô hấp: A Quỳ (A Ngùy) có mùi hôi, vị đắng và hơi cay, có tác dụng kích thích trường vị và hệ hô hấp.
• Làm mềm hạch cứng: Nước sắc A Quỳ đắp ngoài có thể thấm vào các hạch cứng, giúp chúng mềm ra.
• Ngừa giun: Kết hợp A Quỳ với lưu hoàng, binh lang và nhục Quế có thể giảm nguy cơ nhiễm giun móc ở chuột thí nghiệm.
• Chống đông máu: Tiêm nước sắc A Quỳ 10% vào chuột hoặc chó kéo dài thời gian đông máu trung bình 35–56%; thí nghiệm in vitro cũng cho thấy tăng thời gian ngưng kết huyết tương 28–41%.
• Chống ung thư: Hợp chất JTc–Z6 từ A Ngùy cho hiệu quả ức chế sự phát triển ung thư với tỷ lệ ≥90%.
• Giảm đau và chống co giật: A Ngùy tác động lên thần kinh, làm mềm gân cơ và có khả năng chống co giật.

3 Thành phần hóa học

Trong A Ngùy chứa:

• Chất dầu: 10–17%
• Chất nhựa: 40–46%
• Chất keo: khoảng 25%
• Chất tro: 1,5–10%
• Chất vô cơ: khoảng 60%

Ngoài ra, dược liệu còn chứa các hợp chất quan trọng như Sec-Butyl Phenyl Disulfide, Acid Ferulic, Farnesiferol và Umbelliferon.

Một số thành phần hóa học chi tiết khác đã được nghiên cứu gồm:

• Farnesiferol A, B, C
• Badrakemin, Coladonin, Samarcandin acetate, Polyanthinin, Kamdonol, Gummosin
• Assafoetidin, Ferocolicin.

=>> Xem thêm: Bát giác liên trị nôn ra máu, lao thương, đau dạ dày, viêm họng 

4 Công dụng theo Y học cổ truyền

Tính vị: Vị cay, tính ôn, mùi hôi nồng. Nhờ mùi hôi đặc trưng, người ta còn tận dụng A Ngùy câu cá như một loại mồi tự nhiên, thu hút cá hiệu quả.

A Quỳ có độc không? Loại dược liệu này không mang độc.

A Ngùy nhập kinh Tỳ, kinh Vị, điều hòa trung tiêu, hóa ứ, khai khiếu với công dụng:

• Tiêu tích, hóa trệ, giải độc, sát trùng, tống khí độc, loại bỏ uế trọc, trừ mùi hôi. Nhờ đó mà người ta có dùng A Ngùy trừ tà theo quan niệm trong dân gian.
• Hóa đờm, thông kinh, khai khiếu, điều hòa thần kinh.
• Trị chứng tích trệ, đầy bụng, báng, sốt rét, cam tích, đau ngực, đau bụng.
• Hỗ trợ phế khí, kiện tỳ, dùng cho người thần kinh suy nhược, ho lâu ngày, viêm phế quản mạn.

5 Những ai không nên dùng dược liệu A Ngùy

Phụ nữ đang mang thai, người có tỳ vị hư yếu, ăn uống kém, dễ nôn mửa, tiêu chảy hoặc cơ thể gầy yếu không nên sử dụng A Ngùy.

6 Một số cách trị bệnh từ A Ngùy

Liều dùng: 0,12 – 2g A Ngùy, có thể dùng chung với các vị thuốc khác dưới dạng hoàn, tán, chế cao hoặc nấu thành cao để bôi ngoài da.

Một số bài thuốc:

7 Tài liệu tham khảo

1. Mahendra P, Bisht S (Đăng: Tháng 7 năm 2012), Ferula asafoetida: Traditional uses and pharmacological activity, Pubmed. Truy cập ngày 27 tháng 12 năm 2025.
2. Kim KH, Lee HJ et al, (Đăng ngày: ngày 10 tháng 11 năm 2010), Galbanic acid isolated from Ferula assafoetida exerts in vivo anti-tumor activity in association with anti-angiogenesis and anti-proliferation, Pubmed. Truy cập ngày 27 tháng 12 năm 2025.