U xơ tiền liệt tuyến: Căn bệnh gây khó chịu của đàn ông trung niên

Trungtamthuoc.com - U xơ tiền liệt tuyến, hay còn được gọi là phì đại tiền liệt tuyến, là một tình trạng phổ biến ở nam giới trung niên và cao tuổi. Phì đại tuyến tiền liệt có thể dẫn đến các triệu chứng tiết niệu khó chịu như tiểu buốt, tiểu khó… cũng như các vấn đề về bàng quang, thận… Bài viết này sẽ cung cấp cho bạn một cái nhìn tổng quan và toàn diện nhất về chứng bệnh này.

1 U xơ tiền liệt tuyến là bệnh gì?

Bệnh u xơ tuyến tiền liệt là tình trạng lành tính (không phải ung thư), trong đó bao gồm sự phát triển quá mức của mô tuyến tiền liệt chèn vào niệu đạo và bàng quang, gây cản trở dòng chảy của nước tiểu; còn được gọi là bệnh phì đại tiền liệt tuyến hay tăng sản tuyến tiền liệt lành tính. Các nghiên cứu cho thấy tỷ lệ xuất hiện u xơ tuyến tiền liệt khi khám nghiệm tử thi là 50-60% đối với nam giới ở độ tuổi 60, tăng lên 80-90% ở những người trên 70 tuổi. Như vậy, có thể khẳng định tỷ lệ mắc bệnh phì đại tuyến tiền liệt gia tăng theo tuổi tác ^[1]

Sự phát triển của tăng sản lành tính tuyến tiền liệt được đặc trưng bởi sự tăng sinh tế bào mô đệm và biểu mô trong vùng chuyển tiếp của tuyến tiền liệt (xung quanh niệu đạo), dẫn đến chèn ép niệu đạo và tắc nghẽn đường ra bàng quang, gây ra bí tiểu hoặc nhiễm trùng do bàng quang còn chứa cặn nước tiểu. Bệnh lâu dài, không được điều trị có thể dẫn đến sự phát triển của áp suất cao mãn tính - một trường hợp khẩn cấp có thể đe dọa tính mạng cũng như những thay đổi lâu dài đối với bộ phận kích thích bàng quang (cả hoạt động quá mức và giảm co bóp).

2 Nguyên nhân dẫn đến u xơ tiền liệt tuyến

2.1 Nguyên nhân sinh lý

Ngoài tác động trực tiếp của hormon testosteron lên mô tuyến tiền liệt, căn nguyên của phì đại tuyến tiền liệt còn bị ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố khác.

Mặc dù không trực tiếp gây ra u xơ tiền liệt tuyến, nhưng nội tiết tố androgen ở tinh hoàn là cần thiết cho sự tiến triển của u xơ tuyến tiền liệt cùng với sự tương tác trực tiếp giữa dihydrotestosteron (chất chuyển hóa của testosteron trong tinh hoàn) với biểu mô tuyến tiền liệt và mô đệm. Dihydrotestosteron tác động trực tiếp đến các tế bào mô đệm trong tuyến tiền liệt, đồng thời ảnh hưởng đến cả sự tăng sinh tế bào và quá trình chết tế bào. Khi sự cân bằng giữa tăng sinh tế bào và chết tế bào mất đi, dẫn tới tạo điều kiện thuận lợi cho tăng sinh tế bào, khiến số lượng tế bào biểu mô và mô đệm ở tuyến tiền liệt tăng lên nhanh chóng, gây ra tình trạng phì đại tuyến tiền liệt ^[2].

2.2 Các yếu tố nguy cơ 

Các yếu tố nguy cơ không thể thay đổi và có thể thay đổi được cũng góp phần vào sự phát triển của u xơ tiền liệt tuyến, bao gồm hội chứng chuyển hóa, béo phì, tăng huyết áp và các yếu tố di truyền^[3].

Hội chứng chuyển hóa: Bao gồm các tình trạng tăng huyết áp, đái tháo đường và rối loạn mỡ máu. Phân tích gộp đã chứng minh những người mắc hội chứng chuyển hóa và béo phì có thể tích tuyến tiền liệt cao hơn đáng kể. Các nghiên cứu sâu hơn về những người đàn ông có nồng độ HbA1c cao đã chứng minh nguy cơ mắc bệnh LUTS tăng lên. Tuy nhiên, cần có các nghiên cứu sâu hơn để xác định nguyên nhân ở những cá nhân này.

Béo phì: Béo phì đã được chứng minh là có liên quan đến tăng nguy cơ mắc u xơ tiền liệt tuyến trong các nghiên cứu quan sát. Nguyên nhân chính xác vẫn chưa rõ ràng nhưng khả năng cao là vì béo phì dễ dẫn tới các triệu chứng của hội chứng chuyển hóa. Các cơ chế được đề xuất bao gồm tăng mức độ viêm toàn thân và tăng mức độ estrogen.

Di truyền: Tiền sử gia đình đối với phì đại tuyến tiền liệt đã được chứng minh thông qua các nghiên cứu thống kê, kết quả cho thấy nếu có một người thân cùng huyết thống, chẳng hạn như cha hoặc anh trai, mắc các vấn đề về tuyến tiền liệt có nghĩa là bạn có nhiều khả năng mắc bệnh tương tự hơn.

3 U xơ tiền liệt tuyến có nguy hiểm không?

Bệnh phì đại tiền liệt tuyến có nguy hiểm không? Mặc dù u xơ tuyến tiền liệt là bệnh lành tính nhưng lại dẫn tới những vấn đề vô cùng khó chịu và có hại cho sức khỏe. Vậy chúng ta cùng tìm hiểu xem nhé!

3.1 Các triệu chứng của u xơ tiền liệt tuyến

Mức độ nghiêm trọng của các triệu chứng phì đại tuyến tiền liệt là khác nhau, nhưng các triệu chứng có xu hướng nặng dần theo thời gian. Các dấu hiệu và triệu chứng phổ biến của nó bao gồm:

• Đi tiểu nhiều lần, hay buồn tiểu bất chợt.
• Tăng tần suất đi tiểu vào ban đêm (tiểu đêm).
• Tiểu khó.
• Tiểu rắt, dòng nước tiểu yếu.
• Chảy nước bọt khi đi tiểu.
• Bàng quang luôn có cặn nước tiểu.

Các dấu hiệu và triệu chứng ít phổ biến hơn bao gồm:

• Nhiễm trùng đường tiết niệu.
• Không có khả năng đi tiểu.
• Có máu trong nước tiểu.

Mức độ nghiêm trọng của các triệu chứng không phụ thuộc vào kích thước u xơ tiền liệt tuyến, tức là nam giới phì đại nhẹ cũng có thể mắc các triệu chứng nghiêm trọng hơn so với nam giới phì đại nặng. Kích thước bình thường tiền liệt tuyến là rộng 2,5-3 cm, dài 3-3,5 cm, trước sau 2,5-3 cm và nặng khoảng 15-25 g còn kích thước phì đại tiền liệt tuyến thường tăng dần theo tuổi tác, với trọng lượng khoảng 30-80 g, thậm chí lên tới 100g. 

3.2 Biến chứng của u xơ tiền liệt tuyến là gì?

Các biến chứng phì đại tuyến tiền liệt có thể bao gồm:

• Bí tiểu cấp tính: Bạn có thể cần phải đặt một ống thông vào bàng quang để thoát nước tiểu. Một số nam giới bị phì đại tuyến tiền liệt cần phẫu thuật để giảm bí tiểu.
• Nhiễm trùng đường tiết niệu: Không có khả năng làm rỗng bàng quang hoàn toàn do nước tiểu bị ứ đọng có thể làm tăng nguy cơ nhiễm trùng trong đường tiết niệu. Nếu nhiễm trùng tiểu thường xuyên xảy ra, bạn có thể cần dùng kháng sinh lâu dài để điều trị, thậm chí là phải phẫu thuật để cắt bỏ một phần tuyến tiền liệt.
• Sỏi bàng quang: Bàng quang luôn có cặn nước tiểu lâu ngày sẽ tích tụ lại tạo thành sỏi. Sỏi bàng quang có thể gây nhiễm trùng, kích ứng bàng quang, tiểu ra máu và cản trở dòng chảy của nước tiểu.
• Tổn thương bàng quang: Bàng quang chưa làm rỗng hoàn toàn có thể căng ra và suy yếu theo thời gian. Kết quả là, thành cơ của bàng quang không còn co bóp đúng cách, khiến bạn khó có thể làm rỗng bàng quang hoàn toàn.
• Tổn thương thận: Áp lực trong bàng quang tăng lên do bí tiểu dẫn đến ứ nước và làm suy giảm chức năng thận sau đó gây hỏng thận hoặc cho phép nhiễm trùng bàng quang đến thận.
• Đái máu: Đây là một biến chứng phổ biến của u xơ tiền liệt tuyến do sự tăng sinh mạch của các mạch tuyến tiền liệt lớn hơn có thể bị gián đoạn, gây chảy máu.

Hầu hết nam giới bị phì đại tuyến tiền liệt không tiến triển các biến chứng này. Mặc dù vậy, bí tiểu cấp tính và tổn thương thận có thể đe dọa sức khỏe nghiêm trọng. Phì đại tuyến tiền liệt không được cho là có thể làm tăng nguy cơ phát triển ung thư tuyến tiền liệt. Tuy nhiên vẫn cần theo dõi và điều trị để ngăn chặn các biến chứng nguy hiểm có thể xảy ra.

4 Chẩn đoán u xơ tiền liệt tuyến

4.1 Các xét nghiệm ban đầu 

Để đánh giá được sơ qua tình trạng của tuyến tiền liệt, bao gồm các dấu hiệu có thể thấy, bạn sẽ được kiểm tra thông qua các xét nghiệm ban đầu. Các xét nghiệm này có thể bao gồm^[4]:

• Khám trực tràng kỹ thuật số: Bác sĩ sẽ kiểm tra xem có hiện tượng tuyến tiền liệt phì đại hay không thông qua thăm dò trực tràng bằng ngón tay.
• Xét nghiệm nước tiểu: Phân tích mẫu nước tiểu của bạn có thể giúp phát hiện nhiễm trùng, hồng cầu trong nước tiểu hoặc rối loạn chuyển hóa đường niệu. Bạch cầu và nitrit là những dấu hiệu phổ biến khi bị nhiễm trùng; đồng thời sự có mặt của protein niệu có thể chỉ ra các bệnh lý về thận. Hiệp hội tiết niệu Hoa Kỳ khuyên bạn nên phân tích nước tiểu bằng cách sử dụng que thử, sau đó có thể yêu cầu các xét nghiệm khác dựa trên những phát hiện bất thường của que thăm (nuôi cấy).
• Xét nghiệm máu: Các xét nghiệm máu, bao gồm cả xét nghiệm chức năng thận, rất hữu ích để thiết lập chức năng thận ban đầu và có thể giúp hỗ trợ chẩn đoán suy thận/tổn thương thận cấp tính ở người bị tăng áp lực mãn tính hay ứ huyết cấp tính.
• Xét nghiệm máu kháng nguyên đặc hiệu tuyến tiền liệt: Đây là một chất được sản xuất trong tuyến tiền liệt của bạn. Mức kháng nguyên này tăng lên khi bị phì đại tuyến tiền liệt; tuy nhiên sự tăng cao của kháng nguyên này cũng có thể là do phẫu thuật, nhiễm trùng hoặc ung thư tuyến tiền liệt. Ngoài ra, xét nghiệm này cũng cần được tiến hành trong những trường hợp cụ thể, tức là nghi ngờ ung thư (cảm giác ác tính ở tuyến tiền liệt, nghi ngờ bệnh di căn).

4.2 Các xét nghiệm bổ sung

Để xác nhận sự phì đại của tuyến tiền liệt và loại trừ các bệnh lý khác, bạn có thể cần được kiểm tra các thông số sau:

• Lưu lượng nước tiểu và thể tích nước tiểu dư: Hai thông số này cho thấy các vấn đề có thể gặp phải và khả năng làm rỗng bàng quang của bạn. Tốc độ dòng chảy < 15 mL/giây gợi ý sự tắc nghẽn, và thể tích nước tiểu tồn dư sau khi đi tiểu > 100 mL cho thấy sự bí tiểu.
• Tần suất đi tiểu: Số lần và thời gian đi tiểu là đặc biệt hữu ích trong việc chẩn đoán xác định u xơ tiền liệt tuyến nếu hơn một phần ba lượng nước tiểu hàng ngày của bạn xảy ra vào ban đêm.

4.3 Các xét nghiệm nâng cao 

Để chắc chắc rằng người bệnh đang mắc u xơ tiền liệt tuyến cũng như đối với các trường hợp phức tạp, bác sĩ có thể đề nghị:

• Siêu âm: Siêu âm được sử dụng để phát hiện tình trạng thận ứ nước và được chỉ định ở những bệnh nhân có lượng dịch tồn đọng nhiều hoặc suy thận. Các chỉ định khác bao gồm nghi ngờ sỏi đường tiết niệu hoặc khảo sát tình trạng đái ra máu.
• Nghiên cứu dòng chảy: Bằng cách bơm từ từ nước - đôi khi là không khí - vào bằng quang thông qua một ống thông luồn qua niệu đạo vào bàng quang, bác sĩ có thể đo được áp lực bàng quang và xác định mức độ căng dãn của các cơ bàng quang. Nghiên cứu này được dùng cho bệnh nhân nghi ngờ tình trạng thần kinh ảnh hưởng đến bàng quang hoặc bệnh nhân đã điều trị bằng các thủ thuật nhưng vẫn chưa hết các triệu chứng.
• Soi bàng quang: Một ống soi bàng quang có gắn đèn được đưa vào niệu đạo của bạn, cho phép bác sĩ nhìn thấy bên trong niệu đạo và bàng quang của bạn. Thủ pháp này được sử dụng để chẩn đoán phân biệt với các triệu chứng/bệnh khác có thể có như đái ra máu/ung thư bàng quang và cũng có thể được sử dụng để tìm các vết thắt niệu đạo, điều này cũng có thể dẫn đến dòng chảy kém/giảm dòng nước tiểu. Bạn sẽ được gây tê cục bộ trước khi được tiến hành soi bàng quang.
• Sinh thiết: Sinh thiết tuyến tiền liệt được sử dụng nhằm chẩn đoán hoặc loại trừ ung thư tuyến tiền liệt thông qua kiểm tra mô học tiền liệt tuyến.

5 Điều trị u xơ tiền liệt tuyến

5.1 Yếu tố ảnh hưởng 

Có rất nhiều phương pháp điều trị phì đại tuyến tiền liệt, bao gồm điều trị nội khoa và ngoại khoa. Sự lựa chọn điều trị tốt nhất cho bạn phụ thuộc vào một số yếu tố, bao gồm kích thước tuyến tiền liệt, tuổi tác, tình trạng sức khỏe, đặc biệt là mức độ tiến triển của bệnh, phân theo các giai đoạn như bảng dưới đây:

5.2 Điều trị nội khoa 

Thuốc là phương pháp điều trị phổ biến nhất đối với các triệu chứng phì đại tuyến tiền liệt từ nhẹ đến trung bình. Có hai nhóm thuốc chính như sau: 

Thuốc chẹn alpha: Những loại thuốc này làm giãn cơ cổ bàng quang và các sợi cơ ở tuyến tiền liệt, giúp đi tiểu dễ dàng hơn. Thuốc chẹn alpha - bao gồm alfuzosinn, Doxazosin, tamsulosin và silodosin - thường có tác dụng nhanh chóng ở nam giới có tuyến tiền liệt tương đối nhỏ. Các tác dụng phụ có thể bao gồm chóng mặt và tình trạng vô hại trong đó tinh dịch đi ngược vào bàng quang thay vì ra khỏi đầu dương vật (xuất tinh ngược).

Thuốc ức chế 5-alpha reductase (5-ARI): 5-ARI giúp thu nhỏ tuyến tiền liệt của bạn bằng cách ngăn chặn những thay đổi nội tiết tố gây ra sự phát triển của tuyến tiền liệt. Những loại thuốc này bao gồm finasteride và Dutasteride (Avodart) - có thể mất đến sáu tháng để có hiệu quả, đồng thời có thể dẫn đến tạc dụng phụ là gây rối loạn chức năng tình dục, mất ham muốn tình dục, không xuất tinh và rối loạn cương dương. Đây là loại thuốc đắt tiền do cần điều trị lâu dài, lại chỉ thu nhỏ kích thước chứ không làm thay đổi hình dạng tuyến tiền liệt, nên 5-ARI chỉ nên được kê đơn cho những bệnh nhân có tuyến tiền liệt lớn và bệnh ở giai đoạn cao, có nguy cơ phát triển các vấn đề về bàng quang nhằm giảm nhu cầu phẫu thuật.

Ngoài ra, trong một số trường hợp, bao gồm việc dùng đơn lẻ một loại thuốc không có hiệu quả, u xơ tiền liệt tuyến có thể được điều trị bằng cách kết hợp 2 loại thuốc trên. Hiện nay, Tadalafil - một loại thuốc dùng để điều trị rối loạn cương dương, cũng có thể chỉ định để giảm bớt triệu chứng phì đại tuyến tiền liệt. 

5.3 Điều trị ngoại khoa 

Trong một số trường hợp, liệu pháp phẫu thuật hoặc xâm lấn thường là lựa chọn tối ưu để điều trị u xơ tuyến tiền liệt. Các trường hợp này bao gồm:

• Các triệu chứng ở mức độ trung bình đến nghiêm trọng.
• Điều trị bằng thuốc không có hiệu quả.
• Tắc nghẽn đường tiết niệu, sỏi bàng quang, tiểu ra máu hoặc các vấn đề về thận.
• Cần điều trị dứt điểm tình trạng phì đại tiền liệt tuyến.

Tuy nhiên, liệu pháp phẫu thuật hoặc xâm lấn không được sử dụng khi có:

• Nhiễm trùng đường tiết niệu.
• Bệnh hẹp niệu đạo.
• Tiền sử xạ trị hoặc phẫu thuật đường tiết niệu.
• Rối loạn thần kinh, chẳng hạn như bệnh Parkinson hoặc bệnh đa xơ cứng.

Bên cạnh đó cũng cần lưu ý đến các tác dụng không mong muốn có thể xảy ra, các biến chứng có thể bao gồm:

• Xuất tinh ngược.
• Khó khăn tạm thời khi đi tiểu.
• Nhiễm trùng đường tiết niệu.
• Xuất huyết.
• Rối loạn cương dương.
• Rất hiếm khi mất kiểm soát bàng quang (tiểu không kiểm soát).

Bạn có thể tham khảo các liệu pháp phẫu thuật hoặc xâm lấn sau:

• Cắt bỏ tuyến tiền liệt qua đường nội soi (TURP): Một ống soi sáng được đưa vào niệu đạo của bạn và bác sĩ phẫu thuật sẽ loại bỏ tất cả trừ phần bên ngoài của tuyến tiền liệt. Liệu pháp này thường làm giảm các triệu chứng một cách nhanh chóng và hầu hết nam giới có dòng chảy nước tiểu mạnh hơn ngay sau thủ thuật. Sau khi phẫu thuật, bạn có thể tạm thời cần một ống thông để dẫn lưu bàng quang.
• Đường rạch xuyên qua tuyến tiền liệt (TUIP): Điểm khác biệt của phương pháp này so với TURP là bác sĩ sẽ tạo 1-2 vết cắt nhỏ trên tuyến tiền liệt, giúp nước tiểu đi qua niệu đạo dễ dàng hơn. TUIP được sử dụng cho bệnh nhân có phì đại nhỏ và vừa, đặc biệt là người có vấn đề về sức khỏe nên không đáp ứng được cho các liệu pháp rủi ro hơn.
• Phương pháp bóc nhân tuyến tiền liệt bằng điện lưỡng cực: Một điện cực đặc biệt được chèn vào tuyến tiền liệt, tạo ra năng lượng giúp phá hủy phần bên trong của tuyến tiền liệt phì đại, thu nhỏ nó và giảm lưu lượng nước tiểu. Liệu pháp này có thể chỉ làm giảm một phần các triệu chứng và có thể mất một thời gian mới có hiệu quả.
• Cắt đốt bằng kim xuyên thấu (TUNA): Trong thủ thuật này, các kim sẽ được đặt vào tuyến tiền liệt thông qua ống thông, sau đó sóng vô tuyến truyền qua kim, đốt nóng và phá hủy các mô tuyến tiền liệt dư thừa ngăn dòng nước tiểu. 
• Liệu pháp laser: Đây cũng là một phương pháp bóc nhân tuyến tiền liệt. Nhưng thay vì sử dụng năng lượng từ điện cực, liệu pháp này lại sử dụng tia laser năng lượng cao nhằm phá hủy hoặc loại bỏ các mô tuyến tiền liệt phát triển quá mức. Ưu điểm so với sử dụng điện cực là có thể làm giảm các triệu chứng ngay lập tức, ngoài ra liệu pháp này cũng có ít tác dụng phụ hơn.
• Phẫu thuật cắt tuyến tiền liệt mở: Đây là liệu pháp phẫu thuật trực tiếp, bác sĩ phẫu thuật rạch một đường ở bụng dưới của bạn để tiếp cận tuyến tiền liệt và loại bỏ mô phì đại. Cắt tuyến tiền liệt mở thường được thực hiện nếu bạn có tuyến tiền liệt quá lớn, tổn thương bàng quang hoặc các yếu tố phức tạp khác. 

Các liệu pháp phẫu thuật hay xâm lấn đều bắt buộc bệnh nhân phải nhập viện, tùy thuộc vào liệu pháp đã lựa chọn mà thời gian nằm viện ngắn hay dài. Tuy nhiên, cần phải theo dõi, quan sát cẩn thận sau thủ thuật để xử lý kịp thời các tác dụng không mong muốn có thể xảy ra.

6 Làm thế nào để phòng ngừa cũng như kiểm soát u xơ tiền liệt tuyến?

Tỷ lệ mắc u xơ tiền liệt tuyến ở nam giới rất cao và gần như không thể ngăn chặn hoàn toàn. Để giúp kiểm soát các triệu chứng của tuyến tiền liệt phì đại cũng như ngăn chặn sự tiến triển của nó, bạn phải có một lối sống lành mạnh, khoa học và luôn theo dõi tình trạng cơ thể mình, bao gồm^[5]:

• Hạn chế uống nước vào buổi tối: Không uống bất cứ thứ gì trong vòng một hoặc hai giờ trước khi đi ngủ để tránh tình trạng đi tiểu đêm liên tục.
• Hạn chế các chất kích thích, caffein và rượu: Sử dụng rượu bia, cafe và các chất kích thích có thể làm tăng tạo nước tiểu, kích thích bàng quang và khiến các triệu chứng trở nên trầm trọng hơn.
• Hạn chế thuốc thông mũi hoặc thuốc kháng histamine: Những loại thuốc này làm thắt chặt các dải cơ xung quanh niệu đạo kiểm soát dòng chảy của nước tiểu, khiến bạn khó đi tiểu hơn. Nên đi tiểu khi bạn cảm thấy buồn tiểu, nhịn tiểu quá lâu sẽ làm căng cơ bàng quang quá mức và dẫn đến tổn thương.
• Chế độ ăn uống lành mạnh: Một chế độ ăn uống giàu vitamin và khoáng chất nhất định có thể giữ cho tuyến tiền liệt của bạn khỏe mạnh và giảm nguy cơ mắc u xơ tiền liệt tuyến. Thừa cân là một yếu tố nguy cơ khác để phát triển tình trạng này. Hãy bổ sung đầy đủ dinh dưỡng cho cơ thể, đặc biệt là các loại thực phẩm có chứa Kẽm (hạt mè), omega-3 (cá hồi), Vitamin C (ớt chuông), lycopen (cà chua), beta-sitosterol (bơ), isoflavon (đậu phụ), chất xơ (rau xanh)... ^[6]
• Tăng cường vận động, giữ ấm cơ thể: Đây cũng là một trong những biện pháp không chỉ giúp ngăn chặn sự phát triển của tiền liệt tuyến mà còn giúp cơ thể luôn khỏe mạnh.

Tài liệu tham khảo