Sắt có tác dụng gì với trẻ? Bổ sung sắt cho trẻ khi nào?

Trungtamthuoc.com - Sắt là một loại khoáng chất quan trọng đối với sự phát triển và chức năng của trẻ, giúp trẻ tăng cường sức đề kháng, phát triển não bộ và duy trì năng lực thể chất. Do đó việc bổ sung sắt đầy đủ cho bé là cực kỳ cần thiết. Vậy bổ sung sắt khi nào? Bổ sung sắt như thế nào cho hiệu quả? Hãy cùng Trung Tâm Thuốc Central Pharmacy tìm hiểu qua bài viết sau đây.

1 Sắt có tác dụng gì với trẻ?

Sắt là nguyên tố cấu tạo nên thành phần của hồng cầu. Do đó, sắt có vai trò quan trọng trong sự phát triển của cơ thể. Dưới đây là một số ảnh hưởng chính của sắt đối với trẻ em:

1.1 Phát triển não bộ

Sắt đóng vai trò quan trọng trong sự phát triển của não bộ ở trẻ em. Nó là một thành phần chính của hồng cầu, giúp vận hành oxy đến não, hỗ trợ quá trình tạo ra năng lượng cần thiết cho não hoạt động.

1.2 Hỗ trợ hệ thống miễn dịch

Sắt cũng quan trọng trong công việc duy trì hệ thống miễn dịch của trẻ em. Nó giúp cơ thể chống lại bệnh tật và nhiễm trùng.

1.3 Năng lượng và hoạt động vận động

Sắt tham gia vào quá trình sản xuất năng lượng trong cơ thể, giúp trẻ có đủ sức khỏe và năng lượng để tham gia hoạt động vận động hàng ngày.

2 Hàm lượng sắt cho bé bổ sung theo từng độ tuổi

Trẻ sinh đủ tháng được sinh ra với lượng sắt dự trữ được lấy từ máu của mẹ khi còn trong bụng mẹ.

Trong 6 tháng đầu, trẻ bú sữa mẹ sẽ nhận được những gì trẻ cần từ sữa mẹ. Tuy nhiên, việc đợi quá lâu sau 6 tháng mới cho trẻ ăn các loại thực phẩm khác sẽ làm tăng nguy cơ thiếu sắt cho bé. Ngoài việc bú sữa mẹ, hãy sử dụng sữa công thức có tăng cường chất sắt cho trẻ sơ sinh trong 12 tháng đầu. 

Khi trẻ bắt đầu ăn thức ăn đặc, lượng chất sắt cần thiết sẽ phụ thuộc vào độ tuổi của trẻ. ^[1]

3 Bổ sung sắt cho bé từ mấy tháng tuổi và trong bao lâu?

Đối với trẻ sinh non (trẻ sinh dưới 36 tuần), bé sẽ có nguy cơ thiếu sắt cao do bé không nhận được sắt từ mẹ, do đó cần bổ sung sắt cho trẻ sơ sinh từ tuần thứ 2 sau khi sinh với liều 2mg sắt nguyên tố/kg/ngày và bổ sung liên tục đến 1 tuổi.

Nếu bé sinh đủ tháng đủ ngày, nên bổ sung sắt cho bé từ tháng thứ 4 trở đi, vì giai đoạn này bé có sự phát triển mạnh mẽ nên cần sử dụng lượng sắt lớn với liều 1mg/kg/ngày và bổ sung đến 1 tuổi. Điều này cũng giải đáp cho câu hỏi: Có nên bổ sung sắt cho trẻ 4 tháng tuổi không?

4 Nguyên nhân gây thiếu sắt ở trẻ

Thiếu sắt có thể do nhiều yếu tố khác nhau. Một số nguyên nhân thường gây ra thiếu sắt như:

4.1 Chế độ dinh dưỡng không cân đối

Thiếu sắt thường xuất hiện khi trẻ không được cung cấp đủ lượng sắt qua thức ăn. Đặc biệt, các thực phẩm giàu sắt như thịt, cá, ngũ cốc nguyên hạt có thể bị thiếu trong chế độ ăn hàng ngày.

4.2 Lượng sắt tiêu thụ cho cơ thể lớn

Trong giai đoạn tăng trưởng nhanh chóng, trẻ cần nhiều sắt để hỗ trợ sự phát triển của cơ thể. Nếu lượng sắt cung cấp không đủ, có thể dẫn đến tình trạng thiếu hụt.

4.3 Trẻ gặp vấn đề trong quá trình hấp thu sắt

Một số trẻ có thể gặp vấn đề về quá trình hấp thụ sắt từ thức ăn vào máu. Các vấn đề như rối loạn tiêu hóa, viêm nhiễm đường ruột, hoặc sự hiện diện của các chất tạo acid trong thức ăn có thể ảnh hưởng đến quá trình hấp thụ sắt.

4.4 Sử dụng sữa mẹ hoặc công thức sữa không đủ sắt

Nếu trẻ chỉ sử dụng sữa mẹ hoặc công thức sữa mà không được bổ sung sắt đầy đủ, có thể dẫn đến tình trạng thiếu hụt sắt.

4.5 Chất lượng nước uống

Nước uống nếu không sạch có thể ảnh hưởng đến sự hấp thụ sắt, đặc biệt là đối với những trẻ sống ở những vùng nước nhiễm sắt cao.

Tiền sử y tế

Một số trẻ có thể có yếu tố di truyền hoặc tiền sử bệnh lý cá nhân tăng nguy cơ phát sinh tình trạng thiếu sắt.

5 Dấu hiệu thiếu sắt ở trẻ sơ sinh

5.1 Trẻ biếng ăn, rối loạn tiêu hóa 

Thiếu sắt có thể khiến trẻ biếng ăn và rối loạn tiêu hóa vì sắt rất cần thiết cho hoạt động bình thường của đường tiêu hóa (GI). Khi trẻ không được cung cấp đủ chất sắt, đường tiêu hóa của trẻ có thể bị viêm, sưng tấy hoặc tổn thương, điều này có thể làm giảm cảm giác biếng ăn và gây ra các triệu chứng như buồn nôn, nôn mửa, tiêu chảy, táo bón hoặc đau bụng 

Thiếu sắt cũng có thể ảnh hưởng đến việc sản xuất axit dạ dày và các enzym tiêu hóa, có thể làm giảm quá trình phân hủy và hấp thu thức ăn, đặc biệt là protein và chất béo.

5.2 Da xanh, nhợt nhạt

Da xanh và niêm mạc nhợt nhạt là dấu hiệu đặc trưng của trẻ sơ sinh thiếu sắt, do hồng cầu trong cơ thể không đủ. Để nhận biết dễ dàng, cha mẹ có thể kiểm tra sắc tố lòng bàn tay của trẻ. Nếu trẻ thiếu sắt, lòng bàn tay sẽ trở nên nhạt màu và thường chuyển từ màu da tự nhiên sang màu trắng.

5.3 Trẻ hay khó chịu, quấy khóc 

Khi trẻ không được cung cấp đủ chất sắt, lượng chất dẫn truyền thần kinh có thể bị mất cân bằng, dẫn đến tâm trạng thất thường. Do đó trẻ thường cảm thấy khó chịu và quấy khóc.

5.4 Trẻ bị thiếu năng lượng hoặc dễ mệt mỏi

Sắt là yếu tố tham gia vào quá trình chuyển đổi năng lượng từ thức ăn thành ATP (Adenosine triphosphate), nguồn năng lượng chính của tế bào. Thiếu sắt có thể làm giảm khả năng tạo ra ATP, ảnh hưởng đến năng lượng tổng cộng của cơ thể.

5.5 Trẻ bị khô da và rụng tóc

Trẻ bị khô da và rụng tóc là một trong những dấu hiệu mà bạn có thể nhận biết khi trẻ sơ sinh thiếu sắt, thông qua quan sát cảm quan. Nguyên nhân của tình trạng này là do khi thiếu sắt, cơ thể ưu tiên vận chuyển oxy đến các cơ quan quan trọng như hệ hô hấp, hệ miễn dịch, và hệ thần kinh để duy trì các hoạt động cơ bản của cơ thể. Do thiếu hụt oxy và chất dinh dưỡng, da và tóc của trẻ trở nên khô, yếu, và dễ gãy rụng.

5.6 Trẻ bị sưng lưỡi, đau lưỡi

Cha mẹ có thể quan sát miệng của trẻ để nhận biết dấu hiệu như lưỡi sưng, màu nhợt nhạt, bề mặt lưỡi không đều, hoặc có dấu hiệu viêm nhiễm. Những biểu hiện này là do giảm huyết sắc tố và nồng độ myoglobin trong cơ thể, là những dấu hiệu của trẻ sơ sinh thiếu sắt. Ngoài ra, trẻ cũng có thể mắc khô nứt miệng khi thiếu sắt.

6 Dấu hiệu thừa sắt ở trẻ sơ sinh

Bệnh nhiễm sắc tố sắt mô ở trẻ sơ sinh là một căn bệnh trong đó có quá nhiều chất sắt tích tụ trong cơ thể. Điều này còn được gọi là quá tải sắt. Sự tích tụ sắt trong các cơ quan là độc hại và có thể gây tổn thương cơ quan. Ở dạng bệnh hemochromatosis này, tình trạng quá tải sắt bắt đầu trước khi sinh. Bệnh này có xu hướng tiến triển nhanh chóng và được đặc trưng bởi tổn thương gan biểu hiện rõ ràng khi mới sinh hoặc trong những ngày đầu đời.^[2] 

Dấu hiệu thừa sắt ở trẻ có thể bao gồm:

• Sổ mũi, ho: Thừa sắt có thể gây kích thích cho hệ thống hô hấp, dẫn đến tình trạng sổ mũi và ho.
• Tăng cân nhanh chóng: Trẻ có thể tăng cân nhanh chóng do sự tăng kích thước của các tế bào máu.
• Thay đổi ở da: Da có thể trở nên xanh xao hoặc mất màu.
• Tăng nguy cơ nhiễm trùng: Sắt thừa có thể làm tăng nguy cơ nhiễm trùng trong cơ thể.
• Thay đổi ở hồng cầu: Số lượng và hình dạng của hồng cầu có thể thay đổi.

7 Điều trị thiếu sắt ở trẻ như thế nào?

Việc điều trị sẽ phụ thuộc vào các triệu chứng, tuổi tác và tình hình sức khỏe chung của trẻ. Nó cũng sẽ phụ thuộc vào mức độ nghiêm trọng của tình trạng.

Bắt đầu từ 4 tháng tuổi, trẻ sơ sinh chỉ bú sữa mẹ hoặc bú mẹ một phần nên được bổ sung sắt hàng ngày cho đến khi trẻ bắt đầu ăn thực phẩm giàu chất sắt.

Trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ từ 1 đến 3 tuổi nên ăn thực phẩm giàu chất sắt, hỗ trợ điều trị thiếu sắt ở trẻ.

7.1 Chất bổ sung sắt

Uống thuốc nhỏ hoặc viên sắt trong vài tháng để tăng lượng sắt trong máu. Chất bổ sung sắt có thể gây kích ứng dạ dày và làm mất màu nhu động ruột. Nên uống khi bụng đói hoặc với nước cam để tăng khả năng hấp thu. Chúng hiệu quả hơn nhiều so với việc chỉ thay đổi chế độ ăn uống. Nếu trẻ không thể uống thuốc nhỏ hoặc thuốc viên thì có thể cần dùng sắt truyền tĩnh mạch đối với những trường hợp có bệnh lý nghiêm trọng.

7.2 Chế độ ăn giàu chất sắt

Ăn một chế độ ăn uống với thực phẩm giàu chất sắt có thể giúp điều trị bệnh thiếu sắt. Các nguồn sắt tốt bao gồm:

• Các loại thịt: Thịt bò, thịt cừu, thịt lợn, thịt bê, gan, thịt gà, gà tây.
• Cá: Bé dưới 1 tuổi không nên ăn các loại động vật có vỏ như tôm hùm, tôm hay sò điệp.
• Trứng: Không cho trẻ dưới 1 tuổi ăn lòng trắng trứng.
• Ngũ cốc và ngũ cốc: Ngũ cốc tăng cường chất sắt, bánh mì nguyên hạt, bánh mì, mì ống và gạo.

Các nguồn sắt khác:

• Các loại đậu: đậu xanh, đậu lăng, đậu khô và đậu.
• Rau: rau bina, bông cải xanh, mầm Brussels, đậu xanh, đậu.

Để giúp cơ thể hấp thụ nhiều chất sắt hơn, hãy kết hợp những thực phẩm này với các nguồn cung cấp Vitamin C dồi dào như cam, cà chua và ớt đỏ. 

8 Thuốc bổ sung sắt cho trẻ loại nào tốt?

Ngoài việc bú sữa mẹ, dùng sữa công thức hoặc bổ sung các chất giàu sắt tự nhiên cho trẻ, bé cũng có thể được bổ sung sắt bởi các thực phẩm chức năng

8.1 Bổ sung sắt cho trẻ sơ sinh

Đây là giai đoạn bổ sung sắt cho bé dưới 1 tuổi và bé 1 tuổi. Để bổ sung sắt cho trẻ sơ sinh, trẻ sinh non, có thể bổ sung thực phẩm sắt hữu cơ nhỏ giọt như Femalto, Ferrodue, Ferrolip

8.2 Bổ sung sắt cho trẻ 1 tuổi đến 3 tuổi

Bé có thể bổ sung sắt bằng thực phẩm chức năng chứa sắt dưới nhiều dạng như dưới dạng viên uống, viên nhai, siro. Tuy nhiên ở độ tuổi này, mẹ nên cho bé sử dụng dưới dạng siro vì đây là dạng bào chế dễ dàng sử dụng và bé có thể hấp thu thuốc tốt. Ưu tiên chế phẩm có chứa đồng thời cả sắt và vitamin. Vì đây là vi chất giúp cơ thể chuyển hóa tốt hơn. Ví dụ như: Fitobimbi Ferro C, Nature's Way Kids Smart Multi + Iron Liquid, Pediakid Fer + Vitamines B

8.3 Bổ sung sắt cho trẻ từ 3 tuổi trở lên

Đối với trẻ từ 3 tuổi trở lên, có thể bổ sung thực phẩm chức năng cho bé dưới các dạng siro, viên uống, viên nhai ngoài việc bổ sung dinh dưỡng bằng các thực phẩm tự nhiên. 

Tuy nhiên việc bổ sung sắt bằng các thực phẩm chức năng sẽ dựa vào tình hình sức khỏe của từng bé. Do đó khi sử dụng thực phẩm chức năng đề bổ sung sắt, mẹ cần tham khảo ý kiến của bác sĩ để bổ sung đúng và đủ lượng sắt cho cơ thể bé.

9 Bổ sung sắt cho bé khi nào?

Bổ sung sắt cho trẻ sơ sinh được khuyến khích vào buổi sáng sớm khi bụng của bé vẫn chưa đầy. Trong giai đoạn này, hàm lượng sắt trong cơ thể trẻ giảm xuống mức thấp nhất sau giấc ngủ đêm. Buổi sáng cũng là thời điểm mà lượng axit dạ dày tăng cao nhất trong ngày. Do sắt là một khoáng chất khó hấp thụ và axit có thể hỗ trợ quá trình hấp thụ sắt, việc bổ sung vào buổi sáng khi bụng trống rỗng (khoảng 1-2 giờ sau bữa ăn sáng) không chỉ giúp tối ưu hóa hấp thụ sắt mà còn giảm nguy cơ các tác dụng phụ không mong muốn như chướng bụng, táo bón, đầy hơi, kích thích dạ dày hoặc vấn đề đường tiêu hóa cho trẻ.

10 Những lưu ý khi bổ sung sắt cho bé

Để đạt hiệu quả cao khi bổ sung sắt cho trẻ sơ sinh, mẹ có thể thực hiện những điều sau đây:

• Thời điểm bổ sung sắt: Sắt được hấp thụ tốt nhất khi dạ dày đói. Mẹ nên cho trẻ sử dụng sắt trước bữa ăn sáng hoặc sau ăn 1-2 giờ. Tránh cho trẻ dùng sắt vào buổi tối để tránh ảnh hưởng đến giấc ngủ và sự lắng cặn sắt trong thận.
• Bổ sung vitamin:Kết hợp bổ sung thêm vitamin nhóm B, đặc biệt là B6, và vitamin C để tăng khả năng hấp thụ sắt vào cơ thể trẻ.
• Phối hợp với canxi: Tránh cho trẻ uống sắt và Canxi cùng lúc. Mẹ nên cho trẻ uống canxi trước 2 tiếng trước khi uống sắt. 
• Tránh kết hợp với nước trà, cà phê, nước có gas: Không cho trẻ dùng sắt cùng lúc với các đồ uống như trà, cà phê, nước có gas, vì chúng có thể cản trở quá trình hấp thụ sắt.
• Chế độ dinh dưỡng đa dạng: Xây dựng chế độ dinh dưỡng đa dạng với các nhóm thực phẩm. Ưu tiên thực phẩm giàu sắt như thịt bò, gan động vật, rau xanh, ngũ cốc, và thực phẩm giàu vitamin C.
• Hỏi ý kiến của bác sĩ trước khi sử dụng bất cứ loại thuốc nào: Nếu trẻ đang sử dụng các thuốc điều trị, mẹ nên tham khảo ý kiến bác sĩ chuyên khoa trước khi bổ sung sắt cho trẻ.

Tài liệu tham khảo