Rượu ong bầu đất - có thực sự tốt cho sức khỏe như lời đồn?
Rượu ong bầu đất đang trở thành một loại rượu “lạ” được nhiều người truyền tai, được cho là giúp làm ấm cơ thể, tăng sinh lực hay giảm đau nhức. Tuy nhiên, khi nhìn dưới góc độ khoa học, câu chuyện lại không đơn giản như dân gian mô tả. Bài viết này sẽ giúp bạn hiểu rõ ong bầu đất là loài gì, rượu ngâm từ chúng có đặc điểm ra sao, mức độ an toàn và khác biệt so với rượu ong vò vẽ hay ong mật.
1 Ong bầu đất là loài nào?
Ong bầu đất, hay còn gọi là ong thợ mộc, thuộc chi Xylocopa, họ Apidae, cùng họ với ong mật. Khác với ong vò vẽ sống theo đàn lớn, ong bầu đất thường sống đơn độc. Chúng chủ yếu làm tổ trong gỗ mục, tre hoặc thân cây rỗng, rất hiếm khi đào hang dưới đất. Ở Việt Nam, các loài thường gặp là Xylocopa latipes, Xylocopa aestuans và Xylocopa vietnamensis.
Tính khí của ong bầu đất khá hiền, chỉ đốt khi bị chạm vào hoặc xâm phạm tổ, và vết đốt thường gây sưng đỏ nhẹ, đau thoáng qua.
2 Nọc ong bầu đất và mức độ nguy cơ
Nọc của ong bầu đất thuộc nhóm độc tố nhẹ. Một số enzyme và peptide trong nọc có thể gây kích ứng da, nhưng thành phần chi tiết chưa được nghiên cứu đầy đủ như ở ong mật hay ong vò vẽ. Vì vậy, phản ứng khi bị đốt thường nhẹ và hiếm khi nguy hiểm, ngoại trừ người có cơ địa dị ứng.
Điều quan trọng cần lưu ý đó là rượu mạnh không phá hủy hoàn toàn protein sinh học. Khi ngâm ong vào rượu, các protein và enzyme trong xác ong vẫn tồn tại và có thể gây kích ứng nếu uống vào.
3 Cách làm rượu ong bầu đất trong dân gian
Trong dân gian, rượu ong bầu đất thường được chế biến theo hai cách:
- Ngâm ong trưởng thành sau khi rang sơ hoặc phơi khô.
- Ngâm tổ ong non, chứa ấu trùng, được sấy hoặc rang sơ trước khi ngâm.
Các phương pháp này mang tính thủ công, không có tiêu chuẩn vệ sinh hay kiểm soát độc tố. Nguyên liệu tự nhiên có thể mang vi khuẩn, nấm hoặc tạp chất mà rượu không thể diệt hoàn toàn, gây nguy cơ nhiễm khuẩn.
4 Công dụng được truyền miệng và thực tế khoa học của rượu ong bầu đất
Nhiều người truyền tai rằng rượu ong bầu đất giúp tăng sức khỏe, làm ấm cơ thể hoặc giảm đau nhức. Tuy nhiên, hiện chưa có nghiên cứu khoa học nào chứng minh những tác dụng này. Ong bầu đất không được ghi nhận trong y học cổ truyền, không nằm trong các dược điển chính thống. Tất cả công dụng đều dựa trên kinh nghiệm truyền miệng.
Dù nọc ong yếu, rượu ngâm từ ong bầu đất vẫn tiềm ẩn một số rủi ro. Protein từ xác ong và ấu trùng phân hủy trong rượu có thể gây kích ứng tiêu hóa. Người mẫn cảm với protein côn trùng vẫn có thể gặp nổi mẩn đỏ, khó thở hoặc phù nề. Ngoài ra, nếu nguyên liệu thu gom từ tự nhiên và sơ chế không kỹ, rượu có thể bị nhiễm vi khuẩn, gây đau bụng hoặc tiêu chảy.
Rượu tổ ong non cũng không an toàn hơn rượu ong trưởng thành như nhiều người vẫn nghĩ. Ấu trùng chứa nhiều protein dễ phân hủy, sinh mùi và tạo ra các sản phẩm phân giải có khả năng gây khó chịu Đường tiêu hóa. Nếu chế biến không cẩn thận, rượu dễ bị hỏng hoặc nhiễm khuẩn.
5 Một số loại rượu ong khác
Rượu ong bầu đất là loại có độc tính thấp nhất. Ngược lại, rượu ong vò vẽ (Vespa spp.) có nọc rất mạnh, chứa các protein như antigen 5, mastoparan hay phospholipase, đã được ghi nhận nhiều ca phản vệ và ngộ độc. Rượu ong mật có nọc trung bình, chứa melittin và phospholipase A2, vẫn có thể gây dị ứng và không mang lại công dụng chữa bệnh. Nhìn chung, sự khác biệt giữa các loại rượu ong chủ yếu nằm ở mức độ rủi ro, không phải ở “công dụng”.
6 Có nên sử dụng rượu ong bầu đất?
Từ góc nhìn khoa học, rượu ong bầu đất không được khuyến khích sử dụng. Lợi ích chưa rõ ràng trong khi rủi ro vẫn tồn tại, đặc biệt với người có cơ địa dị ứng hoặc bệnh lý tiêu hóa. Nếu chọn dùng theo kinh nghiệm dân gian, người uống cần thận trọng và hiểu rằng đây là một sản phẩm không được kiểm soát chất lượng hay tiêu chuẩn an toàn.
7 Tài liệu tham khảo
Naiqi Shi & cộng sự (2022). Venom composition and pain-causing toxins of the Australian great carpenter bee Xylocopa aruana. Pubmed.
Kazuma, K., Shirota, M., & cộng sự (2017). Isolation of biologically active peptides from the venom of Japanese carpenter bee Xylocopa appendiculata. Journal of Venomous Animals and Toxins including Tropical Diseases. PubMed.
