Rượu ngâm ong vò vẽ: Góc nhìn khoa học và những điều cần cân nhắc trước khi sử dụng

Rượu ngâm ong vò vẽ là một loại rượu dân gian được truyền miệng nhiều về tác dụng “bổ” hoặc “tăng cường sức khỏe”. Tuy nhiên, khoa học hiện nay cho thấy chưa có bằng chứng chứng minh các lợi ích này, trong khi rủi ro sức khỏe là có thật. Việc hiểu đúng về đặc tính sinh học của ong vò vẽ và độc tố của chúng là cần thiết trước khi sử dụng.

1 Ong vò vẽ là loài nào?

Ong vò vẽ thuộc họ Vespidae, nhóm côn trùng có nọc độc và khả năng tấn công mạnh.

Ở Việt Nam, các loài thường gặp gồm:

• Vespa affinis
• Vespa tropica
• Vespa mandarinia

Đây là các loài ong xã hội có ngòi đốt chứa độc tố phức tạp. Nọc ong vò vẽ được ghi nhận là gây phản ứng mạnh hơn nọc ong mật, và có thể gây tổn thương nghiêm trọng khi tiếp xúc trực tiếp (như qua vết đốt).

2 Thành phần của nọc ong vò vẽ

Các nghiên cứu về nọc ong thuộc họ Vespidae đã xác định nhiều thành phần hoạt tính sinh học, gồm:

• Phospholipase (PLA1, PLA2): gây phá vỡ màng tế bào và góp phần vào phản ứng viêm.
• Mastoparan: peptide kích hoạt tế bào mast, gây giải phóng histamine → đau, sưng.
• Hyaluronidase: giúp độc tố lan rộng trong mô.
• Histamine, serotonin: gây đỏ da, ngứa, khó chịu.
• Antigen 5: một trong các protein gây dị ứng mạnh trong nọc Vespidae.

Các thành phần này bền vững ở nhiều điều kiện môi trường, nhưng chưa có nghiên cứu trực tiếp đánh giá mức độ phân hủy hay biến tính của chúng khi ngâm trong rượu. Do đó, không thể khẳng định rượu có khả năng “khử độc hoàn toàn”.

3 Cách làm rượu ngâm ong vò vẽ trong dân gian

Một số cách phổ biến:

• Thả ong sống vào rượu
• Ngâm tổ ong non chứa ấu trùng
• Sử dụng ong đã rang/sấy rồi cho vào rượu

Những cách này không theo tiêu chuẩn an toàn thực phẩm, và nguyên liệu tự nhiên có thể chứa vi khuẩn hoặc tạp chất khó kiểm soát.

Theo truyền miệng, rượu ong vò vẽ giúp bồi bổ cơ thể, giảm đau mỏi và tăng sinh lý năm. Tuy nhiên, hiện chưa có nghiên cứu lâm sàng hoặc tài liệu khoa học đáng tin cậy nào chứng minh những tác dụng này và không được ghi nhận trong các hướng dẫn y khoa hay dược liệu chính thống.

4 Rượu ngâm ong vò vẽ dưới góc nhìn khoa học

Mặc dù không có nhiều nghiên cứu trực tiếp về uống rượu ngâm ong vò vẽ, y văn có nhiều báo cáo cho thấy tiếp xúc với nọc ong, protein của ong hoặc ăn nuốt phải côn trùng chứa độc tố có thể dẫn đến:

• Phản vệ (sốc phản vệ), nổi mề đay, phù nề sau khi nuốt phải côn trùng hoặc chất chứa protein dị nguyên.
• Một số ca rối loạn tiêu hóa cấp liên quan đến việc nuốt ong hoặc uống rượu tự chế có lẫn xác ong.
• Các nghiên cứu về nọc ong cho thấy độc tố có thể gây: tổn thương gan, tổn thương thận, phản ứng viêm mạnh, rối loạn đông máu. 

Những phản ứng này chủ yếu được mô tả trong trường hợp bị ong đốt, nhưng chúng cho thấy nọc ong có độc tính sinh học đáng kể khi xâm nhập cơ thể.

5 Có nên sử dụng rượu ong vò vẽ?

Từ góc độ khoa học, hiện chưa có bằng chứng cho thấy rượu ngâm ong vò vẽ mang lại lợi ích sức khỏe rõ ràng. Trong khi đó, việc sử dụng nguyên liệu tự nhiên không qua kiểm soát và sự hiện diện của các protein sinh học trong ong có thể tiềm ẩn rủi ro đối với một số người, đặc biệt người có cơ địa nhạy cảm. Vì vậy, nếu lựa chọn dùng dựa trên kinh nghiệm dân gian, người uống cần cân nhắc kỹ và hiểu rằng đây là sản phẩm không có tiêu chuẩn an toàn hay chất lượng được kiểm chứng.

6 Tài liệu tham khảo

King, T. P., Jim, S. Y., & Wittkowski, K. M. (2003). Inflammatory role of two venom components of yellow jackets (Vespula vulgaris): a mast cell degranulating peptide mastoparan and phospholipase A1. International Archives of Allergy and Immunology. PubMed

de Jong, W., Huizinga, E. G., van Ree, R., Aalberse, R. C. (2018). Antigen 5 allergens of Hymenoptera venoms and their role in diagnosis and therapy of venom allergy. Journal of Allergy and Clinical Immunology: In Practice. PubMed.