Bại não ở trẻ em: nguyên nhân, triệu chứng, liệu pháp phục hồi

Trungtamthuoc.com - Trẻ bại não có các rối loạn ảnh hưởng đến sự phát triển của vận động và tư thế phát sinh từ các rối loạn không xâm lấn trong não của trẻ. Ngoài các rối loạn vận động đặc trưng, trẻ bại não còn có biểu hiện động kinh, cơ xương khớp và rối loạn cảm giác, nhận thức, giao tiếp và hành vi. Vậy phục hồi chức năng cho trẻ bại não như thế nào?

1 Bại não ở trẻ em là gì?

Bại não là nguyên nhân hàng đầu gây ra khuyết tật ảnh hưởng đến chức năng và sự phát triển ở trẻ em. Rối loạn này ảnh hưởng đến sự phát triển của vận động và tư thế phát sinh từ các rối loạn không xâm lấn trong não của thai nhi hoặc trẻ sơ sinh. Ngoài các rối loạn vận động đặc trưng, trẻ bại não còn có biểu hiện động kinh, cơ xương khớp và rối loạn cảm giác, nhận thức, giao tiếp và hành vi.^[1]

2 Các nguyên nhân gây bại não ở trẻ em

Trẻ có thể bị bại não do các nguyên nhân xảy ra trước sinh trong sinh và sau khi sinh xong như sau:

Trẻ có nguy cơ bại não nếu mẹ bị nhiễm độc, nhiễm virus trong thời kỳ mang thai, mẹ bị chấn thương, sử dụng thuốc không đúng hay bệnh tiểu đường… Trẻ có thể bị bại não khi mẹ đã sảy thai lúc trước hoặc có dị tật bẩm sinh.

Hoặc những trẻ mà trong thai kỳ bị rối loạn nhiễm sắc thể, dị tật não, rau quấn cổ...

Trong lúc sinh nếu trẻ bị ngạt oxy não, vàng da nhân não hay những trẻ sinh non, nhẹ cân cũng có nguy cơ bị bại não cao.^[2]

Trẻ bị bại não còn có thể do chảy máu não, màng não, nhiễm khuẩn thần kinh, chấn thương sọ não sau sinh hoặc các nguyên nhân gây tổn thương não…

3 Các dấu hiệu nhận biết bại não ở trẻ

Các dấu hiệu chính nhận biết sớm trẻ bại não bao gồm như sau:

• Trẻ xuất hiện các cơn co cứng hoặc khi đứng thấy chân bị duỗi cứng.
• Trẻ mất kiểm soát vùng đầu cổ hay không biết lẫy, không ngẩng đầu được khi nằm úp.
• Hai bàn tay của trẻ thường xuyên nắm chặt lại, và trẻ cũng không biết cầm, nắm các vật dụng.

Ngoài ra, khi trẻ bị bại não còn có một số dấu hiệu khác như sau:

• Trẻ không nhận ra mẹ, khó ăn uống, không phản ứng khi người khác gọi hoặc hỏi, trẻ sau sinh thì khó nhiều, liên tục không kể ngày hay đêm.
• Trẻ cũng có thể xuất hiện co giật, cơ thể mềm nhũn, không phản ứng nhìn theo các đồ vật hay khi có tiếng động.^[3]

4 Các thể lâm sàng của trẻ bại não

4.1 Bại não thể co cứng ở trẻ em

Lúc này trẻ bị rối loạn các chức năng vận động như trương lực cơ tăng lên, gồng mạnh đặc biệt là ở các chi bị tổn thương. Trong khi đó, các cơ nâng cổ, thân mình, cơ gập mu bàn, bàn chân lại yếu đi, giảm trương lực.

Ngoài ra, trẻ còn có hiện tượng rung giật hay co rút các cơ.

4.2 Trẻ bị bại não thể múa vờn

Trường hợp này thì trương lực cơ của trẻ luôn thay đổi, do đó khi thì thấy trẻ gồng cứng, khi lại thấy bình thường hay mềm nhũn.

Trẻ có vận động không ý thức như cân bằng đầu cổ yếu, các ngón chân, ngón tay thì cứ động rối liên tục làm trẻ khó cầm một vật gì đó.

Không chỉ vậy, ở những trẻ này còn thấy lưỡi hay thè ra, tứ chi rung giật, tiết nhiều nước bọt, thậm chí là bị điếc ở tần số cao.

4.3 Bại não thể thất điều hay mất điều phối là như nào?

Các đối tượng bị bại não thể thất điều sẽ thấy trương lực cơ toàn thân bị giảm xuống. Đồng thời, trẻ cũng sẽ có rối loạn điều phối vận động hữu ý như rối loạn thăng bằng đầu cổ và thân mình, quá tầm, đi lảo đảo như người say.

Ngoài ra, trẻ còn bị rối loạn cảm giác, động kinh, cột sống vẹo đi...

4.4 Bại não thể nhẽo có biểu hiện gì?

Bại não thể nhẽo khiến trẻ bị giảm trương lực cơ toàn thân, các cơ suy yếu, trẻ ít khi vận động tay chân mà thường nằm yên trên giường.

Tuy nhiên, ở những trẻ bại não thể nhẽo lại có phản xạ gân xương bình thường hoặc tăng nhẹ.

4.5 Trẻ bị bại não thể phối hợp

Ở đây thường trẻ bại não phối hợp giữa co cứng và múa vờn, làm trường lực cơ bất thường, lúc tăng, lúc lại bình thường.

Đồng thời trẻ có các vận động vô ý thức như miệng lưỡi vận động liên tục, rung giật chi, cử động ngón tay, ngón chân rối loạn.

5 Liệu pháp phục hồi chức năng cho trẻ bại não

5.1 Phương pháp vận động trị liệu cho trẻ bại não

Ngay sau khi trẻ được chẩn đoán là bại não cần phải cho trẻ thực hiện các bài tập vận động càng sớm càng tốt. Các bài tập vận động này phải tuân theo quy luật phát triển vận động thô ở trẻ như sau:

Ban đầu kiểm soát cân bằng và vận động đầu cổ, sau đó trẻ sẽ biết lẫy, ngồi, quỳ và bò, cuối cùng trẻ tiến triển lên đứng, đi, nhanh hơn là chạy.

Hiện nay có khoảng 30 bài tập vận động trị liệu bại não cho trẻ theo các tư thế và các bất thường vận động cùng quy luật vận động. Phương pháp vận động trị liệu này phải tiến hành đồng thời với các biện pháp phục hồi chức năng khác.

5.2 Tập luyện kỹ năng vận động tinh cho trẻ

Các chức năng vận động tinh ở hai bàn tay của trẻ có thể bị rối loạn ngay khi não bị tổn thương hoặc sau đó. Cần phải tập luyện cho trẻ kỹ năng này để trẻ có thể cầm nắm, lấy đồ vật và sự lập trong sinh hoạt.

Hiện nay có 2 bài tập cho trẻ  là bài kích thích nhận thức nghe nhìn và bài kích thích hoạt động cầm, với đồ vật và phản xạ tay - mắt.

Trẻ cần được huấn luyện kỹ năng này sớm ngay sau khi phát hiện trẻ bị bại não và tiến hành song song với phương pháp trị liệu khác.

5.3 Tập luyện kỹ năng sinh hoạt hàng ngày cho trẻ bại não

Song song với các phương pháp vật lý trị liệu khác, cần huấn luyện cho trẻ kỹ năng sinh hoạt hàng ngày càng sớm càng tốt ngay sau khi phát hiện bệnh. Nếu được tập luyện sớm và kiên trì, trẻ có thể tự làm hàng ngày.

Các hoạt động cần tập luyện và hướng dẫn trẻ hàng ngày như ăn uống, vệ sinh cá nhân,, mặc quần áo…

5.4 Huấn luyện giao tiếp và ngôn ngữ đối với bệnh nhi bại não

Mục tiêu của phương pháp huấn luyện về giao tiếp là giúp trẻ có các mối quan hệ xã hội, học hỏi, đưa thông tin đến người khác. Không những thế, còn có thể giúp trẻ tự kiểm soát, giải quyết các sự vật hiện tượng.

Để huấn luyện trẻ kỹ năng giao tiếp sớm cho trẻ trước tiên cần hướng dẫn và tập cho trẻ kỹ năng tập trung như sau:

Hướng dẫn trẻ cần phải nhìn vào người đối diện và lắng nghe họ nói và kích thích trẻ suy nghĩ.

Rồi hướng dẫn trẻ bắt chước cử chỉ nét mặt, hành động, đối xử với đồ chơi và bắt chước âm thanh, từ đơn, giao tiếp bằng mắt với người đối diện.

Tiếp tục hướng dẫn trẻ chơi đùa, chơi các trò chơi vận động, có tính xã hội, luật chơi hay trò chơi cần tưởng tượng và chơi với tập thể.

Hướng dẫn trẻ kỹ năng giao tiếp bằng cử chỉ, vận động có chủ ý của cơ thể, và giao tiếp thông qua tranh ảnh, biểu tượng.

Sau đó, huấn luận cho trẻ kỹ năng giao tiếp xã hội để tạo mối quan hệ với mọi người, kỹ năng lần lượt, đáp ứng, chú ý lắng nghe, đối đáp.

Các kỹ năng ngôn ngữ cần dạy cho trẻ như hiểu được và diễn đạt bằng ngôn ngữ, liên tục động viên và hưởng ứng trẻ khi trẻ làm được. 

Trẻ bại não do rối loạn điều hòa cảm giác - vận động nên tác động xấu đến việc phát âm của trẻ mà không phải do trẻ chậm phát triển trí tuệ. Cha mẹ cần đặt trẻ ngồi đúng tư thế trên ghế để phát âm và giao tiếp tốt hơn. Đồng thời, người hướng dẫn cho trẻ phải ngồi ngang tầm mắt với trẻ. Đồng thời, cần hướng dẫn cho trẻ thực hiện bài tập vận động cơ miệng trong sinh hoạt hàng ngày như ăn, uống, ngủ... 

5.5 Liệu pháp điện trị liệu cho trẻ bại não

Trong liệu pháp điện trị liệu này, ta có thể sử dụng ánh sáng tử ngoại hoặc điện thấp tần để điều trị cho trẻ.

Thiết bị chiếu tử ngoại có bước sóng từ 280 đến 315 nm, dùng cho trẻ bị bại não có biểu hiện còi xương, suy dinh dưỡng hoặc bại não thể nhẽo. Mỗi đợt điều trị từ 20 đến 30 ngày, dùng cho trẻ với liều đỏ da độ 1 rồi dần dần tăng lên, trung bình từ 1 đến 5 phút mỗi lần.

Lưu ý, không chiếu tử ngoại cho trẻ bị bại não kèm chứng động kinh, lao phổi, suy gan, thận và chàm da cấp tính.

Các thiết bị điện thấp tần là thiết bị có dòng điện 1 chiều với điện thế không thay đổi trong khoảng thời gian điều trị. Thiết bị này được dùng cho trẻ bại não không có các triệu chứng động kinh, không dùng với thể bại não co cứng nặng.

5.6 Các dụng cụ hỗ trợ phục hồi chức năng cho trẻ bại não

Trong quá trình phục hồi chức năng cho trẻ bại não chúng ta sử dụng các dụng cụ hỗ trợ như sau:

• Các dụng cụ cho trẻ dùng để tập luyện cho trẻ đi đứng như: Bàn để trẻ tập đứng, khung, nạng chống và các thanh song song giúp trẻ tập đi...
• Các dụng cụ hỗ trợ trẻ trong sinh hoạt hàng ngày như: xe lăn, thiết bị giúp di chuyển ghế có bánh xe, xe lăn, các loại đai nâng đỡ cổ, thân trẻ.
• Và các dụng cụ chỉnh hình để tránh trẻ bị biến dạng và giúp vận động như: các bộ nẹp cổ, áo nẹp cột sống, nẹp các khớp gối, háng, cổ tay...

5.7 Sử dụng thuốc điều trị trong phục hồi chức năng bại não

Nếu trẻ bại não kèm theo động kinh thì cho trẻ uống thuốc chống động kinh hàng ngày phù hợp với tình trạng của trẻ.

Nếu trẻ có tình trạng tăng trương lực cơ thì tiêm thuốc giãn cơ cho trẻ như sau:

Để giảm trương lực cơ tại vùng bị co cứng, hỗ trợ vận động có ý thức ở những trẻ bại não thể co cứng, co rút thì tiêm Botulinum Toxin:

• Không sử dụng thuốc này cho trẻ bị bại não thể múa vờn, thất điều hay thể nhẽo…
• Trước tiên cần, gây tê bề mặt tại vị trí tiêm, rồi pha thuốc tiêm với dung dịch NaCl2 9‰ theo hướng dẫn trên nhãn. Sau đó tiêm trực tiếp tại vị trí co cứng cơ đó.

Nếu trẻ bị bại não thể co cứng 2 chi dưới nặng thì tiêm vào tủy sống của trẻ Baclofen:

• Không được dùng phương pháp này cho trẻ bị gai cột sống, thoát vị dịch não tủy hay bại não thể múa vờn, thất điều hay thể nhẽo.
• Gây tê tại bề mặt tiêm sau đó tiêm trực tiếp liều dùng theo hướng dẫn qua màng cứng tủy sống của trẻ ở khe liên đốt L4 và L5.

Ngoài ra còn có một số phương pháp trị liệu bại não khác như can thiệp phẫu thuật, liệu pháp oxy và thủy trị liệu.

Hy vọng, bài viết này giúp ích cho các bạn trong quá trình phục hồi chức năng cho trẻ bại não.

Tài liệu tham khảo