Phân loại nhóm máu và những điều cần biết về truyền máu

Trungtamthuoc.com - Máu con người có nhiều nhóm máu khác nhau phụ thuộc vào kháng nguyên trên bề mặt hồng cầu. Trong đó hệ hai nhóm máu quan trọng nhất đó là hệ nhóm máu ABO và hệ nhóm máu Rh(D). Khi truyền máu khác nhóm vào, nếu máu truyền không phù hợp có thể gây phá hủy máu và gây nguy hại đến tính mạng của người bệnh. Do đó, nắm vững kiến thức về nhóm máu và nguyên tắc truyền máu là điều quan trọng trong thực hành lâm sàng. Cùng trung tâm thuốc tìm hiểu trong bài viết dưới đây để hiểu lý do vì sao  có nhiều nhóm máu và nắm rõ kiến thức trong truyền máu nhé!

1 Cách phân loại nhóm máu

Máu được tạo thành từ các tế bào hồng cầu, bạch cầu và tiểu cầu trong một chất lỏng gọi là huyết tương. Nhóm máu của bạn được xác định bởi các kháng thể và kháng nguyên trong máu.^[1]

Các nhóm máu được phát hiện vào năm 1901 bởi một nhà khoa học người Áo tên là Karl Landsteiner. Trước đó, các bác sĩ cho rằng tất cả các loại máu đều giống nhau nên nhiều người đã chết vì truyền máu. Sau đó, họ nhận thấy nếu bạn trộn máu của hai người có nhóm máu khác nhau, máu có thể bị vón cục và gây tử vong. Đó là bởi vì người được truyền máu có các kháng thể có thể sẽ chống lại các tế bào của máu người cho, gây ra phản ứng độc hại. ^[2]

Hiện đã xác định được khoảng 30 hệ nhóm máu khác nhau, đại diện cho 300 kháng nguyên đã được tìm thấy. Hệ nhóm máu ABO và Rh D là hai hệ chính có tính sinh miễn dịch cao, được vận dụng trong chủ yếu trong lâm sàng. Cụ thể về hai hệ nhóm máu chính được đề cấp chi tiết trong phần dưới đây. ^[3]

2 Hệ thống nhóm máu ABO

2.1 Phân loại

Trong hệ thống nhóm máu ABO có 2 loại kháng nguyên trên màng hồng cầu, đó là: kháng nguyên A và kháng nguyên B. Trong huyết tương có 2 loại kháng thể được đặt tên là kháng thể a và kháng thể b. Kháng thể a là kháng thể kháng A và kháng thể b là kháng thể kháng B. Mối liên quan giữa kháng nguyên và kháng thể đó là: kháng thể a có khả năng ngưng kết kháng nguyên A, kháng thể b có khả năng ngưng kết kháng nguyên B. Do đó, trong truyền máu không được để kháng nguyên và kháng thể tương ứng tiếp xúc với nhau, nghĩa là phải truyền máu cùng nhóm. 

Dựa vào sự có mặt của kháng nguyên A, kháng nguyên B trên màng hồng cầu để phân loại nhóm máu, dưới đây là cách phân loại theo hệ thống nhóm máu ABO (bảng 1). Việc xuất hiện kháng nguyên A, B là do gene quy định. 

Kháng thể a và b được tạo ra bởi các tế bào sản xuất kháng thể. Ở trẻ mới sinh, kháng thể chưa xuất hiện trong huyết tương, từ 2 tháng - 8 tháng sau cơ thể của trẻ mới bắt đầu sản xuất kháng thể (xem bảng trên để biết nhóm máu nào sẽ sản xuất kháng thể nào). Trong cơ thể người, nồng độ kháng thể đạt tối đa khi trẻ khoảng 8-10 tuổi, sau thời gian này nồng độ kháng thể sẽ giảm dần. 

2.2 Nguyên tắc truyền máu

- Nguyên tắc chung: chỉ được phép truyền cùng nhóm máu, do kháng thể và kháng nguyên cùng loại khi tiếp xúc với nhau sẽ gây ngưng kết.

- Nguyên tắc tối thiểu: Khi truyền một lượng máu nhỏ (<200 ml), không được để kháng nguyên của người cho gặp kháng thể tương ứng của người nhận. (kháng nguyên A không được gặp kháng thể a, kháng nguyên B không được gặp kháng thể b).

Có thể truyền máu theo sơ đồ truyền máu kinh điển (hình 2).

Khi truyền máu khác nhóm (theo đúng sơ đồ truyền máu) phải tuân thủ các quy tắc sau:

• Chỉ được truyền một lần.
• Lượng máu truyền không quá 200 ml máu. 
• Tốc độ truyền phải chậm.
• Có sự theo dõi của người có chuyên môn. 

2.3 Thử phản ứng chéo

Trước khi truyền máu cần thử phản ứng chéo dù là truyền cùng nhóm để đảm bảo an toàn tuyệt đối cho người bệnh. 

Cách thử phản ứng đó là: dùng một phiến kính nhỏ hồng cầu của người cho trộn với huyết tương người nhận. Nếu không có hiện tượng ngưng kết xảy ra thì chứng tỏ kháng thể của người nhận không tấn công hồng cầu của người cho, và có thể tiến hành truyền máu. Ngoài ra, cũng nên kiểm tra phản ứng giữa huyết tương nguời cho và hồng cầu người nhận mặc dù nó rất hiếm khi gây phản ứng truyền máu.

2.4 Tai biến truyền máu

Tai biến truyền máu: khi truyền sai nhóm máu (ví dụ truyền máu nhóm A, B hoặc AB cho người nhóm O; truyền máu nhóm B cho người nhóm A…) có thể gây ra các tai biến cho người được truyền máu, gây nguy hiểm đến tính mạng của người được nhận máu. Các triệu chứng có thể gặp đó là: trong vòng hai giờ đầu bệnh nhân bị đau dữ dội ở thắt lưng, khó thở, vã mồ hôi, rét run, nôn hoặc buồn nôn, tụt huyết áp, trụy mạch. Các biến chứng có thể nặng hơn như tổn thương thận, tim, phổi, gan và não, tùy theo số lượng máu được truyền vào có thể dẫn đến tử vong sau vài ngày.

Cơ chế của tai biến truyền máu: khi truyền sai nhóm máu, kháng nguyên trên bề mặt hồng cầu của người nhận tiếp xúc với kháng thể anti kháng nguyên đó gây ngưng kết hồng cầu và phá hủy những hồng cầu náy. Sự phá huỷ hồng cầu giải phóng các protein màng, các lipid màng và hemoglobin vào mao mạch. Các protein màng có thể gây đông máu rải rác trong mạch máu với những hậu quả nặng nề, hemoglobin có thể gây tắc mạch, gây sốc nặng hoặc suy thận.

Hiện nay nhu cầu về máu là rất lớn nhưng sự cung cấp chỉ có hạn. Do đó, để khắc phục, việc truyền máu toàn phần đã được thay thế bằng truyền máu từng phần. Cụ thể, máu được tách ra thành các thành phần riêng rẽ (hồng cầu, bạch cầu, tiểu cầu, huyết tương, Albumin, immunoglobulin,...)

Như vậy một đơn vị máu có thể truyền cho nhiều bệnh nhân với những nhu cầu khác nhau và cũng hạn chế được các tai biến truyền máu. Ví dụ truyền hồng cầu rửa cho bệnh nhân thiếu máu, truyền huyết tương cho bệnh nhân bị bỏng, truyền tiểu cầu cho bệnh nhân bị xuất huyết giảm tiểu cầu, truyền yếu tố VIII cho bệnh nhân bị hemophilia A. Truyền máu toàn phần chỉ được chỉ định khi mất máu cấp tính với một khối lượng lớn(30% lượng máu toàn phần) dẫn tới tình trạng choáng nặng.

3 Hệ thống nhóm máu Rhesus (Rh)

3.1 Phân loại

Trong hệ nhóm máu này có 6 loại kháng nguyên Rh, được ký hiệu là C, D, E, c, d, e. Nếu một người có kháng nguyên C thì không có  kháng thể kháng C (kháng thể c) và ngược lại, điều này cũng đúng đối với các cặp D-d và E-e. Do phương thức di truyền của các yếu tố này, mỗi người chúng ta có 3 kháng nguyên thuộc 3 cặp C-c, D-d, E-e (chẳng hạn CDE; CdE; cdE; cDe...).

Kháng nguyên D là kháng nguyên thường gặp nhất, có tính kháng nguyên mạnh nhất. Người mang kháng nguyên D được gọi Rh dương, những người không mang kháng nguyên D được gọi là Rh âm.

Một điều đáng lưu ý trong hệ thống nhóm máu Rh đó là kháng thể kháng Rh không có sẵn tự nhiên trong máu mà chỉ được sinh ra trong máu người Rh âm khi người này được truyền máu Rh dương hoặc trong trường hợp mẹ thuộc nhóm máu Rh âm mang bào thai Rh dương. 

3.2 Tai biến do bất đồng nhóm máu hệ Rh trong truyền máu

Lần đầu tiên hầu như không xảy ra tai biến khi truyền máu cho người nhóm máu Rh âm được truyền máu Rh dương. Tuy nhiên, sau đó cơ thể người này bắt đầu sản xuất kháng thể kháng Rh và nếu người này lại được truyền máu Rh dương lần nữa thì tai biến có thể xảy ra. Điều này cũng lý giải lý do vì sao khi người mẹ mang thai thuộc nhóm máu Rh âm, người chồng mang nhóm máu Rh dương lại có thể gặp nguy hiểm khi mang thai. 

Tóm tắt nguyên tắc truyền máu theo bảng dưới đây

Tài liệu tham khảo