Mắt lác (mắt lé) là bệnh gì? Nguyên nhân, dấu hiệu và cách trị nhanh chóng tại nhà

Trungtamthuoc.com - Mắt lác là bệnh lý về mắt khá phổ biến, đứng vị trí thứ 5 trong số các bệnh về mắt thường gặp.  Bệnh có thể xảy ra ở mọi lứa tuổi, đặc biệt ở trẻ em có tỷ lệ mắc cao hơn. Bệnh lý không chỉ ảnh hưởng đến tầm nhìn mà còn tác động trực tiếp đến thẩm mỹ của người bệnh. Có nhiều phương pháp điều trị khác nhau từ nội khoa đến ngoại khoa có thể cải thiện được tình trạng này. Hãy cùng Trung Tâm Thuốc Central Pharmacy (trungtamthuoc.com) cùng tìm hiểu trong bài viết dưới đây.

1 Lác mắt là gì? 

Lác mắt hay lé mắt là tình trạng hai mắt của không thẳng hàng với nhau. Nói cách khác, một mắt được quay theo hướng khác với mắt còn lại.

Trong điều kiện bình thường, sáu cơ điều khiển chuyển động của mắt phối hợp với nhau và hướng cả hai mắt về cùng một hướng. Nếu bạn bị lác, các cơ này gặp vấn đề trong việc kiểm soát chuyển động của mắt và không thể giữ được sự liên kết mắt  như bình thường nên làm thay đổi vị trí mắt. Bệnh lác có thể gặp ở mọi lứa tuổi nhưng thường gặp nhất ở trẻ nhỏ. 

Các triệu chứng điển hình của bệnh lác mắt bao gồm:

• Có sự thay đổi của vị trí mắt so với bình thường: hướng mắt có thể hướng lên, xuống so với mắt còn lại hoặc 1 mắt nhìn thẳng, mắt còn lại bị lệch hướng.
• Nhạy cảm với ánh sáng, kèm thường xuyên dịu mắt, nhíu mày, nháy mắt khi có ánh sáng chiếu vào
• Tầm nhìn bị thu hẹp, hình ảnh nhìn được có thể bị chuyển động, không đứng yên
• Thường xuyên nhức đầu, mệt mỏi, căng thẳng
• Khó tập trung 

Có thể đặt tên cho bệnh lác dựa trên đặc điểm mắt lệch, cụ thể gồm các loại lác sau:

• Lác trong: Mắt hướng vào trong
• Lác ngoài: Mắt hướng ra ngoài.
• Lác trên: Mắt hướng lên trên
• Lác dưới: Mắt hướng xuống dưới

Như vậy lác mắt không chỉ làm giảm chức năng thị giác mà còn có thể dẫn đến rối loạn nhược thị, rối loạn cơ vận nhãn…, ảnh hưởng trực tiếp đến công việc và học tập của người bệnh. Vì vậy cần xác định sớm nguyên nhân để có phương án điều trị thích hợp.

2 Nguyên nhân gây lác mắt

Nguyên nhân khá phổ biến là tính di truyền. Những người có cha mẹ hoặc anh chị em mắc bệnh lác có nhiều khả năng mắc bệnh này hơn. Có tới khoảng 30% trẻ em mắc bệnh lác có thành viên trong gia đình mắc bệnh tương tự. 

Ở trẻ sơ sinh hoặc trẻ mới tập đi bị lác mắt thì có thể là do bất thường trong quá trình phát triển thể chất, do trục trặc dẫn truyền giữa các bộ phận như cơ, não, dây thần kinh điều khiển mắt hoặc sự bất thường bẩm sinh trong cấu tạo của hệ vận động nhãn cầu. Đối tượng này phát hiện càng sớm, điều trị càng có khả năng thành công cao.

Các tình trạng khác là yếu tố nguy cơ gây ra mắt lệch bao gồm:

• Các tật khúc xạ không được điều chỉnh 
• Thị lực kém ở một mắt.
• Bệnh bại não .
• Hội chứng Down (20% đến 60% người mắc hội chứng Down cũng mắc bệnh lác).
• Não úng thủy (một căn bệnh bẩm sinh dẫn đến sự tích tụ chất lỏng trong não)
• U não 
• Đột quỵ (nguyên nhân hàng đầu gây lác ở người lớn)
• Chấn thương ở đầu, có thể làm tổn thương vùng não chịu trách nhiệm kiểm soát chuyển động của mắt, các dây thần kinh kiểm soát chuyển động của mắt và cơ mắt
• Bệnh Graves (sản xuất quá mức hormone tuyến giáp).

3 Các biến chứng của bệnh lác là gì?

Bệnh lác mắt không thể thuyên giảm nếu không được điều trị, thậm chí kéo dài dai dẳng có thể dẫn đến nhiều biến chứng nguy hiểm:

• Mắc bệnh nhược thị hoặc thị lực kém vĩnh viễn ở mắt đảo. Nguyên nhân khi mắt nhìn về những hướng khác nhau, não sẽ nhận được hai hình ảnh. Để tránh nhìn đôi, não của bạn có thể bỏ qua hình ảnh từ mắt bị đảo ngược, dẫn đến thị lực kém phát triển ở mắt đó.
• Tầm nhìn mờ, có thể ảnh hưởng đến hiệu suất công việc cũng như học tập, sinh hoạt hàng ngày, hoạt động giải trí, du lịch.
• Mỏi mắt.
• Mệt mỏi .
• Nhức đầu.
• Tầm nhìn đôi.
• Tầm nhìn ba chiều (3D) kém.
• Tự ti (vì xấu hổ về đôi mắt của bạn trông như thế nào).
• Cũng có thể bỏ qua dấu hiệu của một bệnh lý nghiêm trọng (chẳng hạn như khối u não) nếu không chẩn đoán và theo dõi bệnh kịp thời.

4 Chẩn đoán bệnh lác mắt

Trẻ từ 4 tháng tuổi trở lên và người lớn khi bị lác mắt sẽ được bác sĩ nhãn khoa khám mắt toàn diện, đồng thời dành thêm thời gian để kiểm tra cách mắt chúng tập trung và di chuyển. Những yêu cầu cơ bản của quá trình khám mắt bao gồm:

• Khai thác tiền sử bệnh: để xác định các triệu chứng, tiền sử gia đình, các vấn đề sức khỏe nói chung, các loại thuốc đang sử dụng và bất kỳ nguyên nhân nào khác có thể gây ra các triệu chứng
• Khám thị lực: đọc các chữ cái từ biểu đồ mắt hoặc kiểm tra hành vi thị giác của trẻ nhỏ
• Khám khúc xạ: kiểm tra mắt bằng một loạt thấu kính điều chỉnh để đo cách chúng tập trung ánh sáng
• Đo độ lác: thường sử dụng phương pháp Hirschberg để nhận biết hình thái lác và mức độ lác. Thực hiện bằng cách dùng nguồn sáng cách mắt khoảng 40 cm, chiếu trực tiếp vào mắt, và quan sát phản quang ở trung tâm đồng tử. Phân biệt lác trong và lác ngoài bằng cách quan sát phản quan lệch hướng nào, nếu lác trong sẽ lệch ra ngoài, và ngược lại. Cứ 1mm lệch sẽ tương ứng 7-8 độ lác, nếu chấm lệch đến bờ đồng tử thì lác 15 độ, lệch đến rìa giác mạc thì lác 45 độ. 

5 Bệnh lác được điều trị như thế nào?

Để khắc phục chứng bệnh này, người bệnh thường sử dụng các biện pháp từ nhẹ nhất như điều chỉnh kính, chữa nhược thị và nếu không hiệu quả thì sẽ phẫu thuật. Những biện pháp này đều cần được chỉ định và theo dõi của bác sĩ chuyên khoa.

5.1 Chỉnh kính

Với những trường hợp bị lác điều tiết thì biện pháp đầu tiên là điều chỉnh lại kính. Mắt có thể thấy rõ nét hình ảnh, giảm áp lực điều tiết tại mắt.

• Người bị loạn thị: mức loạn thị từ 1D cần phải điều chỉnh kính
• Người bị viễn thị: phụ thuộc độ tuổi người bệnh sẽ có chỉ định điều chỉnh hay không. Chẳng hạn trẻ dưới 2 mà bị lác trong, thì viễn thị từ 2D đã cần chỉnh kính.
• Người bị cận thị: trẻ bị cận 5D và dưới 2 tuổi thì cần chỉnh kính. Trẻ từ 2-4 tuổi, cận 3D cũng nên chỉnh, còn từ 4 tuổi trở lên cần chỉnh dù độ cận thị thấp, giúp bé nhìn rõ, mắt hạn chế điều tiết.

5.2 Điều trị nhược thị

Phương pháp bịt mắt

Sử dụng một miếng vải tối màu che một mắt lại. Biện pháp này đem lại kết quả tốt với trẻ nhỏ. Cách làm cụ thể như sau:

• Bịt mắt lác với bệnh nhân bị nhược thị có bị định thị trung tâm, và cần bịp trong nhiều tuần.
• Bịt mắt lành sẽ làm mắt lác phải tăng điều tiết nhìn, giúp hồi phục thị lực. Tuỳ vào độ tuổi và tình trạng bệnh, thời gian bịt sẽ khác nhau.
• Bịt mắt từng lúc bằng cách bịt mắt lành, tập luyện bên lác khoảng 1 giờ/ngày
• Bịt mắt luân phiên  bằng cách bịt luân phiên 2 mắt mỗi ngày để cân bằng thị lực cho cả 2 mắt

Gia phạt

Là phương pháp làm mờ hình ảnh bên mắt lành bằng thuốc hoặc kính. Bao gồm gia phạt xa, gia phạt gần, gia phạt toàn bộ và dùng thuốc atropin.

5.3 Dùng thuốc điều trị lác mắt

Thuốc nhỏ mắt, thuốc mỡ hoặc tiêm độc tố botulinum loại A (như Botox) có thể làm giảm sự hoạt động quá mức của mắt.  Các thuốc tác dụng gây co đồng tử như pilocarpin 4%, hoặc ecothiopate iodua 0.125% có thể được chỉ định khi bệnh nhân bị lác trong điều tiết. 

Các thuốc chỉ được dùng trong thời gian ngắn và có sự theo dõi của bác sĩ vì có thể dẫn tới nhiều tác dụng phụ nguy hiểm như hình thành nang mống mắt.

5.4 Phẫu thuật cơ mắt ( phẫu thuật lác )

Phẫu thuật thay đổi chiều dài hoặc vị trí của cơ mắt để mắt được căn chỉnh chính xác. Điều này được thực hiện dưới hình thức gây mê toàn thân với các mũi khâu có thể tự tiêu. Biện pháp này chỉ áp dụng khi các biện pháp trên không có hiệu quả. Đối với trẻ nhỏ thương có tỷ lệ thành công cao và nên phẫu thuật sớm thì tỷ lệ thành công sẽ cao hơn. 

6 Các bài tập trị lác mắt ở nhà hiệu quả

6.1 Bài tập với bút chì

Cách thực hiện như sau: 

• Giữ bút chì trước mắt, cách tầm khoảng 60-70 cm
• Nhìn vào điểm đầu của bút chì rồi từ từ di chuyển xa lại gần mũi cho đến khi không còn nhìn rõ được vật nữa.
• Lặp lại các thao tác trên vài lần trong ngày, duy trì tập nhiều ngày để cảm nhận được sự cải thiện

6.2 Bài tập luyện mắt lác với tay

Cách thực hiện như sau:

• Mắt phải nhìn vào tay phải và mắt trái nhìn vào tay trái
• Giữ mắt nhìn theo hướng cũ và di chuyển hai tay chéo sang nhau
• Từ từ đưa tay ra xa khoảng 25-30 cm rồi lại đưa lại gần
• Lặp đi lặp lại mỗi ngày, mỗi lần làm khoảng 3 phút giúp giảm lác mắt rõ rệt

6.3 Bài tập dùng gương xoay

Cách thực hiện như sau:

• Chân dang rộng ngang vai, đứng quay lại phía gương
• Lấy tay che mắt khoẻ, nhìn mắt lác về phía trước
• Xoay người di chuyển theo hướng về phía mắt bị lác cho đến khi nhìn thấy mình trong gương.
• Sau đó quay người lại vị trí cũ, làm như vậy nhiều lần trong ngày, sau đó đổi bên che lặp lại

6.4 Bài tập uốn cong bên

Cách thực hiện như sau:

• Đứng chân rộng bằng vai, nâng 2 tay thẳng ra ngoài cao khoảng bằng vai.
• Quay đầu để mắt lác nhìn bàn tay nào ngược hướng với điểm lác
• Cúi người xuống bên còn lại, nhìn thấy tay đang nhìn hướng ngược lên trần nhà, tay còn lại hướng xuống sàn
• Quay trở lại tư thế cũ, lặp lại theo hướng ngược lại

7 Câu hỏi thường gặp

7.1 Bệnh lác có thể ngăn ngừa được không?

Không thể ngăn chặn bệnh lác do di truyền,  nhưng bạn có thể đảm bảo rằng bệnh có thể cải thiện đáng kể nếu lác mắt đều được phát hiện sớm để điều trị kịp thời.

Nếu là người cao tuổi, khi nhận thấy bất kỳ vấn đề nào về thị lực của mình, đặc biệt đối với đối tượng đã từng bị đột quỵ hoặc chấn thương mắt nào cần báo ngay với bác sĩ để tránh biến chứng nguy hiểm. Nên bổ sung dinh dưỡng và các vitamin tốt cho mắt như Vitamin A, Omega 3. Thường xuyên khám mắt định kỳ để tầm soát và điều trị kịp thời các bệnh lý tại mắt. 

7.2 Phẫu thuật có điều trị triệt để được mắt lác không?

Phẫu thuật lác thường là phương pháp cuối cùng điều trị bệnh khi các cách khác không hiệu quả. Phương pháp này thường có tỷ lệ thành công cao, và kết quả đạt được tốt. Tuy nhiên nhiều trường hợp lác do bệnh lý khác như vấn đề về não thì không nên áp dụng. Cần phải thăm khám bác sĩ để điều trị nguyên nhân gốc trước khi thực hiện phẫu thuật. 

7.3 Phẫu thuật lác có tốn kém không?

Tuỳ vào thời điểm, giá phẫu thuật lác có thể dao động khác nhau, thường chi phí khoảng 3-5 triệu/ mắt. Những trường hợp lác ở trẻ nhỏ có thể được BHYT hỗ trợ chi trả.

8 Kết luận

Mắt lác khá phổ biến có thể gặp ở mọi đối tượng. Mắt lác có thể lệch vào trong hoặc ra ngoài, lên trên hoặc xuống dưới, hoặc lác ngang kết hợp lác đứng. Bệnh không nguy hiểm nhưng lâu dài ảnh hưởng đến tầm nhìn và thẩm mỹ của người bệnh. Mong rằng bài viết trên đã cung cấp thông tin hữu ích về bệnh và các cách điều trị bệnh cho bạn đọc.

9 Tài liệu tham khảo

1. Bộ Y tế, (Ngày đăng 12 tháng 1 năm 2015), Hướng dẫn chẩn đoán và điều trị các bệnh về mắt. Bộ Y tế. Truy cập ngày 7 tháng 6 năm 2024
2. Tác giả Venkata M. Kanukollu; Gitanjli Sood (Ngày đăng 13 tháng 11 năm 2023), Strabismus. PubMed. Truy cập ngày 7 tháng 6 năm 2024
3. Sách Nhãn khoa, Bộ Y tế (Ngày đăng năm 2007), Nhãn khoa. Nhà xuất bản Giáo dục. Truy cập ngày 7 tháng 6 năm 2024
4. Tác giả Daniel Mojon (Ngày đăng năm 2016)  [Early detection and treatment of strabismus], PubMed. Truy cập ngày 7 tháng 6 năm 2024.