Lulu và Nana – Hai bé gái từ công nghệ chỉnh sửa gen CRISPR ở Trung Quốc

Trungtamthuoc.com - Những ngày gần đây, làn sóng dư luận đang dấy lên những tranh cãi kịch liệt về sự ra đời của hai bé gái sinh đôi ở Trung Quốc – Lulu và Nana, hai bé gái đầu tiên trên thế giới được tạo ra nhờ công nghệ chỉnh sửa gen.

1 Công nghệ chỉnh sửa gen CRISPR

Vậy công nghệ chỉnh sửa gen crispr là gì?

Công nghệ chỉnh sửa gen crispr -  Những chiếc kéo phân tử làm từ enzym và RNA, chiếc kéo này cho phép “cắt và dán” gen một cách chính xác, giúp các nhà khoa học loại bỏ và thay thế các phần DNA trong phôi gần như theo ý muốn.

2 Phản ứng dư luận về sự ra đời của hai bé gái sinh đôi Lulu và Nana

Trong một video mới đây được đăng tải bởi nhà khoa học Jiankui He ở Thâm Quyến - Trung Quốc công bố rằng hai đứa bé sinh đôi đã được sinh ra cách đây vài tuần sau khi ông chỉnh sửa gen của chúng từ trong phôi thai bằng công nghệ CRISPR - ngay khi vừa công bố đã lập tức nhận được chỉ trích mạnh mẽ, đặc biệt các nhà khoa học về công nghệ chỉnh sửa gen.

2.1 Vấn đề đặt ra: “Khoa học hay đạo đức”

Nghiên cứu của ông Jiankui He lần đầu tiên được hé lộ bởi MIT Technology Review. Theo báo cáo này, nhóm nghiên cứu đã sử dụng công nghệ CRISPR loại bỏ gen CCR5 – gen đóng vai trò quan trọng, là tác nhân mở cửa cho nhiểu chủng virus HIV tấn công vào tế bào người để tạo ra những đứa trẻ có khả năng chống HIV suốt đời.

Thời gian thực hiện nghiên cứu là từ ngày 7 tháng 3 năm 2017 đến ngày 7 tháng 3 năm 2019. Nghiên cứu được thực hiện trên 7 cặp vợ chồng vô sinh sống ở Trung Quốc đáp ứng đủ yêu cầu về sức khỏe và tuổi tác, đồng thời sẵn sàng trải qua liệu pháp IVF - thụ tinh trong ống nghiệm, tuy nhiên chỉ có một trong bảy trường hợp thành công.  Mục tiêu của nhóm nghiên cứu là "có được những đứa trẻ khỏe mạnh với khả năng chống nhiễm virus HIV nhằm làm cơ sở sau này cho việc sớm loại bỏ các căn bệnh di truyền ở phôi thai".

Ông Jiankui He đã phát biểu rằng: "Tôi tin rằng điều này sẽ giúp ích cho các gia đình và con cái họ", ông nói thêm : “Tôi sẽ có cùng nỗi đau giống như họ và đó sẽ là trách nhiệm của riêng tôi" nếu nghiên cứu gây ra những biến chứng nguy hiểm.

Tuy nhiên điều quan trọng là cho đến thời điểm hiện tại, vẫn chưa có cơ quan uy tín nào độc lập kiểm chứng các tuyên bố của ông Jiankui He cũng như nghiên cứu chưa đựơc đăng trên một tạp chí y khoa nào. Điều này khiến cho video của ông Jiankui He giống như là một sự tiếp thị về những đột phá công nghệ hơn là một công trình khoa học được xem xét kỹ lưỡng.

Nếu chứng minh nghiên cứu trên là có thật thì nó đã vượt qua ranh giới về mặt y học và phạm trù đạo đức. Chỉnh sửa gen từ trong phôi thai có thể tạo ra những em bé được thiết kế sẵn, đây là điều mà trước nay nhiều nước trên thế giới bị ngăn cấm, vì cho rằng đó là một hành động vi phạm đạo đức y khoa. Và ở Trung Quốc, lệnh cấm này cũng được quy định từ năm 2003, nhưng tại sao nghiên cứu này vẫn được thực hiện, đây thực sự là một vấn đề cần được lưu tâm. Theo ông Fang Gang (Trường Đại học New York Thượng Hải), nếu trường hợp 2 bé sinh đôi chỉnh sửa gen được sinh ra là có thật, nó sẽ cho thấy lỗ hổng pháp lý.

Nghiên cứu của ông Jiankui He vấp phải vô số lời chỉ chích từ giới học giả và các học viện tại Trung Quốc cũng như thế giới. Nhiều người đặt dấu hỏi về tính xác thực của công bố. Công bố này là một đòn giáng mạnh vào hoạt động nghiên cứu y sinh của Trung Quốc.

2.2 Những rủi ro liên quan đến chỉnh sửa gen

Nhiều chuyên gia đầu ngành về nghiên cứu di truyền nói ông Jiankui He và cộng sự đã hành động thiếu trách nhiệm vì những em bé được điều chỉnh gen sẽ đối mặt với vô số rủi ro mà khoa học không thể lường trước được.

Ông Joyce Harper, giáo sư tại Đại học London, nhận định: “Những thông tin vừa qua về nghiên cứu điều chỉnh gen trong phôi thai người nhằm kháng nhiễm HIV là thiếu cơ sở khoa học, nguy hiểm và vô trách nhiệm”.

Một tuyên bố chung do hơn 120 nhà khoa học Trung Quốc đăng lên mạng xã hội Weibo Trung Quốc lên án: “Báo cáo y đức chỉ tồn tại trên danh nghĩa mà thôi. Việc trực tiếp thí nghiệm trên người không khác gì ngoài sự điên rồ … Ngay khi một em bé được tạo ra, không ai dự đoán được nó sẽ ra sao, yêu tố gen bị biến đổi sẽ tất yếu bị hòa vào kho gen của nhân loại”. Những nhà khoa học Trung Quốc cho rằng: Việc thử nghiệm trên giáng mạnh xuống ngành nghiên cứu y sinh Trung Quốc, trong khi những nhà nghiên cứu khác trung thực với nghiên cứu của mình và luôn tuân thủ lệnh cấm từ chính phủ, thật bất công khi lại có sự việc này xảy ra.

Nơi công tác của ông Jiankui He, Đại học Khoa học và Công nghệ miền Nam, thành phố Thâm Quyến, tiết lộ ông đã tạm nghỉ không lương từ tháng 2. Ngay cả trường đại học này cũng chỉ trích thí nghiệm của ông Jiankui He “vi phạm nghiêm trọng nhiều chuẩn mực đạo đức và quy tắc học thuật”.

Thông cáo chính thức của Đại học Khoa học và Công nghệ miền Nam ngày 26/11 cho biết: “Nghiên cứu được thực hiện bởi giáo sư Jiankui He diễn ra bên ngoài khuôn khổ nhà trường”.

Trước làn sóng của dư luận và của giới y khoa, Ủy ban Y tế Quốc gia Trung Quốc cho biết họ đã lập tức yêu cầu Ủy ban Y tế tỉnh Quảng Đông nghiêm túc điều tra và kiểm chứng về tuyên bố do ông Jiankui He đưa ra.

Trong các tài liệu phê chuẩn về mặt đạo đức của ông Jiankui He có sự xác nhận của bệnh viện Sản nhi Harmonicare Thâm Quyến, tuy nhiên một đại diện của bệnh viện này đã phủ nhận liên quan vào quá trình. "Chúng tôi có thể cam đoan rằng nghiên cứu trên không được tiến hành tại bệnh viện của chúng tôi và các em bé cũng không được sinh ra ở đây”. Mặc dù hai trong số các bác sĩ được nêu trong các tài liệu của ông Jiankui He có làm việc tại bệnh viện này, nhưng hiện tại bệnh viện cho biết đang diễn ra cuộc điều tra nội bộ về sự việc. Và theo điều tra sơ bộ của bệnh viện này, các chữ kí trên tài liệu phê chuẩn về mặt đạo đức cho nghiên cứu này có dấu hiệu bị làm giả. Phía bệnh viện khẳng định họ chưa bao giờ triệu tập một cuộc họp của ủy ban y đức về vấn đề này. Bệnh viện sẽ yêu cầu công an can thiệp về điều tra vụ việc, buộc những người liên can phải chịu trách nhiệm trước pháp luật.

Hội nghị Thượng Đỉnh quốc tế lần thứ 2 về Chỉnh sửa gen người ở Hồng Kông ngày 28/11, He Jiankui đã lên tiếng bảo vệ nghiên cứu của mình. "Tôi cảm thấy tự hào, tự hào nhất về nó", ông nói. Hiện tại, 2 đứa bé tên là Lulu và Nana có sức khỏe đang ổn định và ông cho biết sẽ còn theo dõi 2 cô bé cho đến năm 18 tuổi.

Về việc Đại học Khoa học và công nghệ miền Nam ngày 27/11 lên tiếng phủ nhận nghiên cứu, He Jiankui xác nhận nhà trường thực sự đã không biết gì, và ông đã bỏ tiền túi ra tài trợ cho chính nghiên cứu của mình và các cặp vợ chồng.

He Jiankui cho biết thêm nghiên cứu của ông đã được gửi đến một tạp chí khoa học để chờ bình duyệt. Tuy nhiên, thông tin về nghiên cứu đã bị rò rỉ, tạo ra sự phản đối mạnh mẽ đã khiến quá trình bình duyệt phải tạm dừng. Trong một cuộc hội thảo y khoa ngày 28/11, ông đã phải lên tiếng xin lỗi: "Tôi phải xin lỗi, thông tin bị rò rỉ".

Sự phản đối gay gắt cũng khiến He Jiankui buộc phải ngừng quá trình thử nghiệm lâm sàng của mình, trước đó vẫn đang diễn ra bình thường. Tuy nhiên, ông tiết lộ có một phôi thai nữa đã kịp được chỉnh sửa. Và một tình nguyện viên trong nghiên cứu đang mang thai nó.

Làn sóng tranh cãi này sẽ còn kéo dài, và rồi công bố này có thật hay không, chúng ta cần phải đợi kết luận từ giới chuyên gia và các nhà chức trách của Trung Quốc. ^[1] 

Tài liệu tham khảo