Khái quát về các hướng dẫn sử dụng kháng sinh dự phòng trong phẫu thuật phụ khoa

Dược sĩ Hoàng Thị Thanh Huyền

Đơn vị Thông tin thuốc – Tổ Dược lâm sàng

Bệnh viện Hữu nghị đa khoa Nghệ An

Xem và tải bản PDF đầy đủ TẠI ĐÂY

1 ĐẶT VẤN ĐỀ

Nhiễm trùng vết mổ (SSI) là nhiễm trùng xảy ra sau phẫu thuật liên quan đến vết mổ hoặc các cơ quan, bộ phận gần vị trí phẫu thuật. Đây là một trong số những nhiễm trùng thường xảy ra, làm tăng tỷ lệ tử vong, đặc biệt là các trường hợp bệnh nhân (BN) có thời gian nằm viện dài sau phẫu thuật, phẫu thuật bổ sung hoặc điều trị tại các đơn vị chăm sóc tích cực. Các nghiên cứu ước tính có khoảng 8-10% BN sau phẫu thuật phụ khoa tiến triển biến chứng nhiễm khuẩn, như nhiễm khuẩn đường tiết niệu, nhiễm khuẩn tại đáy chậu, viêm nội mạc tử cung, viêm mô bào vùng âm đạo và nhiễm khuẩn huyết. Nguy cơ nhiễm khuẩn sau phẫu thuật phụ thuộc vào nhiều yếu tố bao gồm mức độ nhiễm khuẩn trước đó tại vị trí phẫu thuật, tính chất của quy trình phẫu thuật, các thông số và đặc điểm lâm sàng của BN.

Phần lớn căn nguyên gây SSI trong phẫu thuật phụ khoa là vi sinh vật quần cư trên da hoặc âm đạo của BN, chủ yếu là cầu khuẩn gram dương hiếu khí (ví dụ tụ cầu), nhưng khi vị trí phẫu thuật gần đáy chậu/háng có thể chứa hệ vi khuẩn trong phân (ví dụ: vi khuẩn kỵ khí và gram âm hiếu khí). Trung tâm kiểm soát và phòng ngừa dịch bệnh Hoa Kỳ đã phân loại tình trạng vết mổ dựa trên mức độ nhiễm khuẩn trong phẫu thuật bao gồm: sạch, sạch - nhiễm, nhiễm và bẩn (Bảng 1). Trong phẫu thuật mở và nội soi, nếu thành âm đạo không thủng được xem là phẫu thuật sạch, trong khi các thủ thuật như chụp buồng tử cung vòi trứng có cản quang, siêu âm, đặt vòng tránh thai và sinh thiết nội mạc tử cung, có biến chứng nội mạc cổ tử cung được coi là sạch nhiễm.

Các yếu tố khác liên quan đến phẫu thuật như: thời gian rửa tay phẫu thuật không cần nước, sát khuẩn da, cạo râu trước phẫu thuật, thời gian phẫu thuật, việc thông khí phòng mổ, khử trùng dụng cụ chưa đạt tiêu chuẩn, sử dụng vật liệu cấy ghép, phẫu thuật dẫn lưu và kỹ thuật phẫu thuật cũng có thể làm tăng nguy cơ SSI. Ngoài ra, khi đánh giá nguy cơ biến chứng nhiễm khuẩn sau phẫu thuật, chúng ta cần xem xét đến hệ thống miễn dịch của BN. Các bệnh mạn tính, suy dinh dưỡng, tăng đường huyết, béo phì, hút thuốc, sử dụng thuốc ức chế miễn dịch kéo dài cũng như các bệnh nhiễm khuẩn mắc kèm đều làm giảm khả năng miễn dịch của BN, có liên quan đến việc tăng tỷ lệ mắc SSI.

Kháng sinh dự phòng (KSDP) trong phẫu thuật được định nghĩa là việc sử dụng kháng sinh (KS) để ngăn ngừa sự xuất hiện nhiễm khuẩn tại vị trí phẫu thuật. KSDP làm giảm đến mức thấp nhất lượng vi khuẩn trên bề mặt da xuống dưới mức có thể gây nhiễm trùng và được kiểm soát bởi hệ miễn dịch. Cần lưu ý là KSDP không có tác dụng sát khuẩn vị trí rạch da cũng như không điều trị nhiễm trùng trước đó. Các KS sử dụng phải được chứng minh làm giảm tỷ lệ nhiễm khuẩn sau phẫu thuật, an toàn và tiết kiệm chi phí. Điều cần thiết nữa là KS phải đạt đủ nồng độ trong huyết thanh và mô trước khi rạch da và duy trì tác dụng điều trị trong một khoảng thời gian ngắn sau khi kết thúc quá trình phẫu thuật.

Nhiều quốc gia, tổ chức trên thế giới đã công bố các hướng dẫn khác nhau liên quan đến biện pháp chăm sóc tối ưu trước phẫu thuật phụ khoa dựa trên dữ liệu cập nhật hiện có. Mục đích của bài này là đánh giá, so sánh và tổng hợp các khuyến cáo đã được công bố liên quan đến việc sử dụng KSDP trước phẫu thuật.

2 KẾT QUẢ

2.1 Dự phòng kháng sinh theo loại phẫu thuật phụ khoa

2.2 Dự phòng kháng sinh trong các trường hợp đặc biệt

2.3 Thời điểm sử dụng kháng sinh dự phòng

Việc sử dụng KSDP trước khi rạch da giúp ngăn ngừa nhiễm khuẩn tại vị trí phẫu thuật. Vì vậy, nồng độ KSDP thích hợp trong huyết thanh và mô cần đạt được trước khi rạch da và duy trì hiệu quả trong khoảng thời gian ngắn sau khi kết thúc phẫu thuật. KS nên được sử dụng từ 15 đến 60 phút, lý tưởng là ít nhất 30 phút trước khi rạch da, thường là tại thời điểm gây mê. Ngoài ra, các hướng dẫn khuyến cáo cần xem xét thời gian và dược động học (ví dụ: t1/2), cũng như thời gian truyền KS cần thiết. Theo đó, nếu khuyến cáo dùng quinolon, aminoglycosid hoặc vancomycin thì cho phép khoảng thời gian tối đa 2 giờ trước khi phẫu thuật. Khái quát về thời điểm sử dụng KSDP được trình bày ở bảng sau:

3 KẾT LUẬN

Mục tiêu của bài viết này là tóm tắt các hướng dẫn hiện có về sử dụng KSDP trong phẫu thuật phụ khoa. Việc dự phòng KS có ảnh hưởng lớn đến kết quả phẫu thuật, đặc biệt đối với các phẫu thuật có tỷ lệ biến chứng nhiễm trùng cao. Đối với một số phẫu thuật như cắt tử cung, phẫu thuật đình chỉ thai kỳ và niệu phụ khoa nên sử dụng KSDP. Đối với các phẫu thuật khác như đặt vòng tránh thai, nội soi buồng tử cung, nội soi (không vào ruột hoặc âm đạo) thường không cần sử dụng KSDP. Ngoài ra, một số phẫu thuật mà bằng chứng về KSDP là không đầy đủ hoặc không rõ ràng. Việc sử dụng KS thích hợp đúng liều và đúng thời điểm, sử dụng liều lặp lại (nếu cần) phù hợp và đúng chỉ định sẽ làm giảm tỷ lệ biến chứng nhiễm trùng gây ra cho BN.

4 Tài liệu tham khảo

Prophylactic Antibiotics before Gynecologic Surgery: A Comprehensive Review of Guidelines, Published: 21 March 2024.