Hen phế quản cấp: nguyên nhân, triệu chứng và cách điều trị

Trungtamthuoc.com - Hen phế quản cấp là tình trạng nặng lên đột ngột của bệnh hen phế quản với các triệu chứng như khó thở, nặng ngực, thở rít, ho,... tái diễn nhiều lần. Các chỉ số thông khí phổi như lưu lượng đỉnh hay thể tích thở trong giây đầu đều giảm dưới 60% so với mức bình thường.

1 Hen phế quản cấp là gì?

Hen phế quản là bệnh lý mạn tính trên đường hô hấp do tính tăng tiết đờm, phù nề và tăng co thắt khiến đường thở bị tắc nghẽn, luồng khí đi qua đường thở bị hạn chế. ^[1]

Hen phế quản cấp là tình trạng nặng lên đột ngột của bệnh hen phế quản với các triệu chứng như khó thở, nặng ngực, thở rít, ho,... tái diễn nhiều lần. Các chỉ số thông khí phổi như lưu lượng đỉnh hay thể tích thở trong giây đầu đều giảm dưới 60% so với mức bình thường.

Theo thống kê tại nước ta có tới 5% dân số bị hen phế quản, tỉ lệ mắc cao nhất là trẻ trong độ tuổi 12-13 tuổi.

2 Dấu hiệu của cơn hen phế quản cấp

Người bị hen phế quản cấp là những cơn khó thở kiểu hen ở những người có tiền sử dị ứng hoặc hen phế quản với các triệu chứng sau:

• Bắt đầu bằng cơn hắt hơi, ngứa mũi, ho thành cơn.
• Khó thở, không thở được, không đủ hơi để thở, không nói được, vã mồ hôi,... Mức độ khó thở tăng dần
• Có tiếng rít khò khè cùng với nhịp thở.
• Ho thường đi kèm với khó thở.
• Có cảm giác như có vật nặng đè lên ngực, khiến tình trạng khó thở trầm trọng hơn.
• Một vài trường hợp bệnh nhân bị sốt, ho khạc đờm.^[2]

Mỗi đợt hen cấp tính thường thoái lui sau thời gian ngắn chỉ 5-15 phút. Có khi nó kéo dài lâu hơn tới hàng giờ. Thông thường cơn hen phế quản cấp sẽ tự hồi phục hoặc sau khi dùng thuốc giãn phế quản.

Các cơn hen phế quản thường xuất hiện về đêm khi người bệnh tiếp xúc với dị nguyên gây bệnh (khói bụi, nấm mốc, phấn hoa,...), người bệnh bị cảm cúm hoặc do thay đổi thời tiết,...

3 Nguyên nhân bị hen phế quản cấp

Có nhiều nguyên nhân gây ra cơn hen phế quản cấp ví dụ như:

• Do dị ứng: xuất hiện sau khi người bệnh tiếp xúc với các tác nhân dễ gây dị ứng như: phấn hoa, bụi nhà, lông chó mèo, một số loại thực phẩm, thuốc,...
• Do một số yếu tố kích ứng như khói thuốc lá, ô nhiễm không khí, độ ẩm thay đổi,....
• Do vận động gắng sức.

Ngoài ra, bệnh hen phế quản cấp còn có thể do một số nguyên nhân khác như nhiễm trùng hô hấp, yếu tố di truyền, có bệnh trào ngược dạ dày,...

4 Chẩn đoán hen phế quản cấp

Chẩn đoán xác định cơn hen phế quản cấp dựa vào các triệu chứng trên lâm sàng và tiền sử gia đình.

Cần thực hiện một số thao tác chẩn đoán như đo lưu lượng đỉnh nếu có điều kiện.

Phải chẩn đoán phân biệt hen phế quản cấp với một số bệnh lý khác như đợt cấp của bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính, tràn khí màng phổi, phù phổi, cơn hen tim, nhồi máu phổi, viêm phổi,...

Đánh giá mức độ nặng của cơn hen

4.1 Cơn hen cấp mức độ nhẹ - trung bình

Nói được câu ngắn.

Thích ngồi hơn là đứng dậy đi lại.

Nhịp thở nhanh hơn bình thường.

Mạch đập 100-120 lần/phút.

SaO2: 90-95%, PEF > 50%.

4.2 Cơn hen cấp mức độ nặng

Chỉ nói dược từng từ đơn.

Ngồi cúi người về phía trước.

Nhịp thở trên 30 lần/phút.

Mạch đập trên 120 lần/phút.

SaO2 < 90%, PEF≤50%.

4.3 Cơn hen cấp mức độ đe dọa tính mạng

Người bệnh lơ mơ, lú lẫn.

Lồng ngực câm lặng.

Các yếu tố tăng nguy cơ hen đe dọa tính mạng:

• Người bệnh có tiền sử bị hen đe dọa tính mạng, đã cần đặt nội khí quản và thở máy.
• Đã từng phải nhập viện vì cơn hen.
• Đang sử dụng hoặc mới ngừng dùng Glucocorticod đường uống.
• Quá lệ thuộc vào thuốc cường β2 tác dụng nhanh dạng hít và phải dùng với liều cao.
• Có tiền sử bệnh tâm thần.
• Không thực hiện đúng theo hướng dẫn của bác sĩ trong điều trị kiểm soát.

5 Điều trị cơn hen cấp

5.1 Mục tiêu điều trị

Giảm tắc nghẽn đường hô hấp, giúp không khí lưu thông tốt hơn càng nhanh càng tốt để giảm thiếu oxy máu.

Có kết hoạch phòng ngừa cơn hen tái phát.

5.2 Các thuốc điều trị hen phế quản cấp

5.2.1 SABA (thuốc cường β2 tác dụng ngắn) hít

​Các thuốc thường dùng là: Salbutamol bình xịt định liều MDI 100μg/liều hoặc nang khí dung 2,5mg/5mg, Terbutalin dạng nang khí dung 5mg.

Sử dụng lliều 4-10 nhát xịt mỗi lần, lặp lại 20 phút một lần khi cần thiết.

Có thể dùng thuốc bằng buồng đệm hoặc máy khí dung để tăng hiệu quả.

5.2.2 Corticosteroid toàn thân

​Các thuốc được lựa chọn là: Prednisolon, Hydrocortison,…

Nên cho bệnh nhân sử dụng loại thuốc này để cơn hen cấp nhanh chóng thoái lui và đề phòng tái phát.

Nếu cơn hen cấp nhẹ thì có thể không cần dùng.

Dùng thuốc ngay trong vòng 1 giờ khi cơn hen cấp xuất hiện.

Đường dùng ưu tiên là đường uống, hiệu quả lâm sàng sau 4 giờ. Chỉ dùng đường tiêm nếu bệnh nhân khó thở nặng, không nói và không nuốt được.

Liều dùng tham khảo cho người lớn là uống 1 lần vào buổi sáng 50mg Prednisolon hoặc 200mg Hydrocortison chia nhiều lần trong ngày. Với trẻ em thì dùng liều theo cân nặng 1-2mg/kg/ngày (tối đa 40mg/ngày). Thời gian dùng thuốc là 5-7 ngày với người lớn và 3-5 ngày với trẻ em.

5.2.3 Corticosteroid dạng hít

​Thuốc hay dùng là: Beclomethason dipropionat(40/80mcg/liều), Budesonlde bình hít (200mcg/liều), Fluticason ( 44, 110, 220mcg/liều).

Các dạng thuốc kết hợp như: Budesonid/Formeterol, Fluticason/Salmeterol,...

5.2.4 ​Ipratropium bromid

Dùng khi cơn hen cấp trung bình tới nặng.

Phối hợp với SABA để làm giảm thời gian nằm viện và cải thiện FEV1/PEF (tốt hơn khi dùng SABA đơn độc).

5.2.5 Magie sulfat

Truyền liều đơn độc 2g trong 20 phút với bệnh nhân có FEV1 <25-30% hoặc không đáp ứng với điều trị ban đầu và thiếu oxy kéo dài.

5.2.6 Adrenalin

Tiêm bắp khi hen cấp liên quan đến phản vệ và phù mạch.

5.3 Điều trị hen phế quản cấp tại nhà

Nếu cơn hen nặng lên cần tăng liều thuốc cắt cơn thườn ngày. Cụ thể như sau:

• SABA dạng hít: tăng số lần hít, nếu có thì nên dùng bằng bình hít hay buồng đệm để nâng cao hiệu quả.
• ICS (Glucocorticoid hít)/Formoterol: tăng số lần hít (tối đa 72µg/ngày với Formoterol).
• ICS(Glucocorticoid hít): tăng liều, tối thiểu là gấp đôi, tối đa 2000mcg.
• Dùng thêm Corticosteroid đường toàn thân, nên uống vào buổi sáng để giảm tác dụng không mong muốn.
• Nếu thời gian dùng thuốc không quá 2 tuần thì không cần giảm liều từ từ.
• Sau cơn hen cấp, bệnh nhân nên đi khám để đánh giá mức độ kiểm soát triệu chứng, các yếu tố nguy cơ để được đưa ra hướng xử trí tốt hơn.

5.4 Điều trị cơn hen tại cơ sở y tế

Trước tiên cần chẩn đoán xem bệnh nhân có thực sự bị hen không và đánh giá mức độ nặng nhẹ, nguy cơ tử vong.

5.4.1 Mức độ nhẹ và trung bình

​Dùng SABA 4-10 nhát bằng buồng đệm, lặp lại trong 20 phút sau đó.

Prednisolon: 1mg/kg/ngày tới tối đa 50mg ở người lớn, 1-2mg/kg/ngày tới tối đa 40mg ở trẻ em.

Oxy có kiểm soát đạt độ bão hòa 93-95% (người lớn) hoặc 94-98% (trẻ em).

Nếu sau 1 giờ điều trị bệnh trở nặng cần có biện pháp xử trí khác.

Nếu bệnh cải thiện được triệu chứng, bác sĩ có thể xem xét cho bệnh nhân xuất viện và điều trị tại nhà nếu các chỉ tiêu sức khỏe đạt yêu cầu.

5.4.2 Mức độ nặng - phòng cấp cứu

​Cho bệnh nhân thở oxy mũi 4-8 lít/phút.

Dùng thuốc giãn phế quản như salbutamol hoặc terbutalin dạng khí dung và đánh giá lại sau 3 lần dùng thuốc. Nếu tình trạng khó thở không thuyên giảm thì cần kết hợp dùng khí dung và truyền tĩnh mạch. Nếu không có sẵn hoặc không đáp ứng với 2 thuốc trên, có thể cho bệnh nhân dùng các thuốc giãn phế quản khác.

Tùy theo triệu chứng của từng bệnh nhân có thể cho bệnh nhân sử dụng các loại thuốc khác để nhanh chóng làm giảm triệu chứng.

​Cho bệnh nhân uống đủ nước, nếu bệnh nhân không ăn được thì dùng đường truyền để giảm nguy cơ suy tim, tăng huyết áp.

Nếu bệnh nhân có dấu hiệu nhiễm khuẩn thì cần cho sử dụng kháng sinh.

Cơn hen không đỡ sau 30-60 phút cấp cứu cần chuyển bệnh nhân lên tuyến trên.^[3]

6 Phòng ngừa hen phế quản cấp

Để phòng ngừa cơn hen cấp ở những bệnh nhân bị hen phế quản, các bệnh nhân cần chú ý:

• Dùng thuốc theo đường phun, hít đúng cách.
• Không hút thuốc và tránh đứng gần những người hút thuốc, không sử dụng bếp than, không nuôi chó mèo,...

• Thường xuyên quét dọn để nhà sạch thoáng, không có bụi bẩn.
• Không ăn các đồ ăn dễ gây dị ứng như nhộng, hải sản,...

Tài liệu tham khảo