Kiến thức cơ bản về các loại u lành tính mũi xoang thường gặp

Trungtamthuoc.com - Phương pháp điều trị chính cho các trường hợp có u vùng mũi xoang là phẫu thuật cắt bỏ. Điều trị càng sớm khi khối u còn nhỏ thì càng đơn giản. Nếu để khối u to dần thì điều trị sẽ khó khăn, đau đơn và tốn kém hơn.

1 Đại cương về các loại u lành tính ở mũi xoang

U lành tính vùng mũi xoang là sự tăng trưởng bất thường các mô tế bào phía trong mũi và các xoang cạnh mũi. Các khối u vùng mũi và xoang cạnh mũi rất hiếm gặp, chỉ chiếm khoảng dưới 3% số ca có u ở đường hô hấp trên. ^[1]

Triệu chứng của các bệnh u vùng mũi xoang khá giống với tình trạng viêm mũi xoang mạn tính nên thường phát hiện trễ do nhầm lẫn. Đặc điểm khác biệt là u vùng mũi xonag thường chỉ gặp ở một bên mũi và đôi khi bị chảy máu.

Việc chẩn đoán xác định tính chất của khối u cần dựa vào giải phẫu bệnh học.

Đa phần các khối u vùng mũi và cạnh xoang mũi ở trẻ là u lành tính. Tuy nhiên, nếu không kịp thời giải quyết, các khối u lớn dần có thể gây ra biến chứng như biến dạng khuôn mặt của trẻ, dễ mắc các bệnh lý đường hô hấp khác,... ^[2]

Phương pháp điều trị chính cho các trường hợp có u vùng mũi xoang là phẫu thuật cắt bỏ. Điều trị càng sớm khi khối u còn nhỏ thì càng đơn giản. Nếu để khối u to dần thì điều trị sẽ khó khăn, đau đơn và tốn kém hơn.

2 Các loại u lành tính mũi xoang thường gặp

2.1 Polyp mũi xoang

Polyp mũi xoang là khối u lành tính có cuống mềm, bề mặt nhẵn mọng, màu hồng nhạt không gây đau do sự thoái hoá cục bộ của niêm mạc mũi xoang mà chủ yếu là lớp tổ chức đệm tạo thành. ^[3]

Nguyên nhân gây ra các khối polyp mũi xoang chưa được biết chính xác nhưng nó thường đi kèm với một số bệnh lý như viêm mũi xoang, viêm mũi dị ứng, hen suyễn,....

2.1.1 Triệu chứng

Polyp mũi man ^[4] nhỏ thường không có triệu chứng gì, nhưng nến phát triển lớn dần các khối polyp mũi này có thể gây khó thở, ngạt tắc mũi, mất khả năng nhận biết mùi hương và dễ nhiễm trùng đường hô hấp hơn. Khi thay đổi thời tiết, có thể bị chảy nước mũi, đau nhức vùng xoang.

Một số triệu chứng khác có thể gặp hoặc không là đau mặt hoặc đau đầu, đau răng hàm trên, ngứa quanh vùng mắt,...

Khám mũi nhìn thấy khối u mềm, nhẵn bóng, màu hồng nhạt khi u còn nhỏ, nếu u lâu thì thầy một hoặc nhiều khối nhỏ thành chùm lấp kín hốc mũi, có thể lan sang cả vòm.

2.1.2 Điều trị

Với những khối polyp nhỏ có thể điều trị nội khoa bằng cách dùng glucocorticoid để làm giảm hoạt động của phospholipase A2 qua trung gian lipocortin nhờ đó chặn đứng quá trình viêm, ngăn chặn sự tạo lập prostaglandin và leucotrien. Cơ chế này giúp thuốc tác động lên mọi giai đoạn của quá trình viêm trong mô. Loại sử dụng phổ biển nhất là thuốc dạng xịt mũi d ít tác dụng phụ hơn thuốc uống.

Nếu điều trị nội khoa không hiệu quả hoặc khối polyp quá lớn cần điều trị bằng phẫu thuật. Cách phẫu thuật tùy vào số lượng, vị trí của polyp:

Cắt polyp: Dùng dụng cụ cơ học nhỏ để hút - cắt khối polyp trong mũi hoặc xoang khi các polyp này còn nhỏ và đơn độc. Sau khi tiến hành cắt, phải sử dụng thuốc xịt chứa corticoid và kháng sinh để chống viêm và chống nhiễm khuẩn.

Nội soi mũi xoang: Là cách giúp người bệnh khôi phục lại sự lưu thông của lỗ thông mũi xoang bằng cách dùng một ống nội soi cứng, mỏng có gắn camera đưa vào đường mũi dưới. Cách này giúp loại bỏ sạch ổ viêm mà vẫn bảo tồn được niêm mạc lành một cách tối đa, việc phẫu thuật cũng nhẹ nhàng và chính xác hơn, ít gây đau đớn và nhanh lành vết mổ.

2.2 U xơ vòm mũi họng

U xơ vòm mũi họng là u lành tính phát triển ở cửa mũi sau và vòm mũi họng hay gặp ở nam giới tuổi thanh thiếu niên (13 - 18 tuổi). Các khối u xơ này gồm các tế bào xơ trường thành với nhiều bó sợi chắc có chân bám rộng và nhiều mạch máu đi tới.

2.2.1 Nguyên nhân

Chưa xác định rõ được nguyên nhân của u xơ vòm mũi họng như các bằng chứng cho thấy bệnh có liên quan mật thiết tới nội tiết. Tuổi dậy thì là lúc nội tiết trong cơ thể thay đổi rõ rệt bởi vậy độ tuổi này dễ bị u xơ vòm mũi họng nhất. 

Một số giả thiết khác cho rằng u xuất phát từ sự rối loạn cốt hóa xương nề sọ hoặc do sự kích thích cốt mạc nền sọ bởi vieemm mạn tính.

2.2.2 Triệu chứng

U xơ vòm mũi họng phát triển chậm và âm thầm. Biểu hiện ban đầu chỉ là ngạt mũi một bên giống với các bệnh lý hô hấp thông thường nên ít được chú ý. Tình trạng này tăng dần khi khối u phát triển to hơn và lấp kín lỗ mũi gây ngạt thở cả hai bên và chảy nhiều nước mũi khiến hốc mũi luôn ẩm ướt.

Triệu chứng chảy máu mũi lúc đầu rất ít và có thể tự cầm được. Sau đó tăng dần cả về số lần chảy và lượng máu chảy khiến người bệnh bị thiếu máu mạn tính.

Soi mũi thấy có khối u lấp đầy cả hốc mũi hoặc một phần phía sau hoặc sàn mũi.

Soi mũi sau thấy u che lấp cả lỗ mũi và có thể đã lan vào vòm mũi họng.

Khối u có tính chất nhẵn như polyp nhưng căng hơn, trắng đục và chắc hơn khối polyp.

U xơ vòm mũi họng tuy là u lành nhưng nếu để phát triển tự nhiên sẽ:

• Làm sập hàm ếch.
• Tiêu xương hàng trên.
• Ảnh hưởng tới việc nhai đồ ăn.
• Đẩy lồi nhãn cầu hoặc phát triển vào nội sọ.

2.2.3 Điều trị

Nguyên tắc điều trị là phẫu thuật loại bỏ khối u xơ.

Có thể tiến hành môt theo nhiều đường khác nhau, ví dụ như:

• Đường mũi xoang Denker.
• Đường cạnh mũi rhinotomie hoặc đường rạch màn hầu.

Phẫu thuật nếu xuất hiện tình trạng chảy máu nhiều cần truyền máu. Để tránh chảy máu thì cần thực hiện thao tác nút mạch trước khi phẫu thuật.

Việc phẫu thuật phải đảm bảo lấy hết chân khối u  để tránh tái phát.

2.3 U nhầy mũi xoang

U nhầy mũi xoang là loại u lành tính rất ít khi gặp phải. Đối tượng mắc bệnh chủ yếu là ở người lớn. Tuy lành tính nhưng nếu để khối u phát triển dần sẽ làm mòn và tiêu xương thành xoang khiến mặt, mắt bị biến dạng. ^[5]

Nguyên nhân gây bệnh hiện chưa rõ nhưng các yếu tố được cho là có liên quan đến việc hình thành khối u nhầy mũi xoang là tắc lỗ thông mũi - xoang do dị hình hay do viêm, viêm xoang dùng kháng sinh điều trị kéo dài, chấn thương hoặc phẫu thuật xoang,...

2.3.1 Triệu chứng lâm sàng

U nhầy nằm trong xoang thường không có biểu hiện gì.

Khối u có vỏ bọc khá dai, chứa đầy dịch nhầy vô khuẩn trong như lòng trắng trứng hoặc hơi màu vàng chanh.

Bệnh nhân có thể bị nhức đầu nhưng không điển hình.

U nhầy phát triển lâu năm sẽ bào mòn và làm tiêu xương của thành xoang.

U nhầy xoang sàng - trán có dấu hiệu sớm là sưng phồng góc trong hốc mắt, sau đó sẽ sưng toàn bộ mặt ngoài xoang. Mắt nhìn đôi, sụp mí, có thể bị lồi ra ngoài làm ảnh hưởng tới thị lực.

U phát triển to có thể làm biến dạng cả khuôn mặt.

2.3.2 Cận lâm sàng

Chụp X-quang bắt sáng do chứa mucin và tế bào mỡ, thành xoang mỏng, đậm nét, ăn lan rộng về mọi phía, có thể thấy chỗ mất xương.

Chọc dò khu u đã làm mòn thành xương, hút ra chất dịch nhầy màu lòng trắng trứng hoặc vàng chanh không có mùi hôi.

Nuôi cấy không có vu khuẩn.

2.3.3 Điều trị

Cách điều trị u nhầy mũi xoang là phẫu thuật bóc tách khối u nhầy.

Cần làm ống dẫn lưu mũi - xoang rộng để tránh tái phát.

U nhầy ở xoang sàng - trán cần thăm khám thêm ở chuyên khoa mắt nếu có các triệu chứng ở mắt.

Chỉ chọc dò khi chuẩn bị phẫu thuật để tránh bị nhiễm khuẩn.

2.4 U xương

U xương là loại u lành tính ở vị trí xoang hàm hay xoang trán. Độ tuổi hay gặp là những người trẻ tuổi. ^[6]

Nguyên nhân gây bệnh vẫn chưa được làm rõ.

2.4.1 Triệu chứng lâm sàng

Khối u hình thành một cách thầm lặng hầu như không có triệu chứng gì, phát triển dần theo lớp xương đồng tâm.

Khi u lớn dần sẽ gây ra:

Tắc lỗ thông mũi - xoang, ứ đọng xuất tiết gây nhức đầu.

Lấn vào làm hẹp hốc mũi gây ngạt tắc mũi.

Phát triển vào trong làm niêm mạc căng phồng, kích thích hay chảy máu.

Phát triển ra ngoài xoang làm biến dạng mặt vùng đó.

Phát triển vào hốc mắt sẽ chèn ép gây chảy nước mắt, lồi mắt.

2.4.2 Cận lâm sàng

Chụp X-quang với 3 tư thế Blondeau, Hirtz và sọ nghiêng để xác định vị trí và mức độ phát triển của khối u.

Chụp CT cho hình ảnh rõ nét hơn.

2.4.3 Điều trị

Phẫu thuật loại bỏ khối u bằng cách dùng khoan điện.

Thận trọng để tránh làm sang chấn thành trong xoang và hạn chế tối đa sự tái phát khổi u.

2.5 U răng sinh nhai

U răng sinh nhai là một u nang thường gặp ở xương hàm trên, lấn sâu vào trong xoang hàm. Sở dĩ gọi là u răng sinh nhai vì trong khối u cho chứa một cái răng được hình thành từ mảnh biểu bì Malasez còn lại trong xương hàm.

2.5.1 Triệu chứng

Bệnh mới bắt đầu hầu như không có bất kì triệu chứng gì.

Khi khối u lớn dần sẽ làm phồng mặt ngoài hố nanh, sờ thấy cứng nhưng không đau.

Bệnh tiến triển chậm nhưng nếu để lâu sẽ làm mòn mỏng và mất thành xương.

U răng ở vùng hố nanh thì mặt trước xoang hàm bị phồng làm biến dạng mặt, ấn thấy bập bênh như bóng bàn.

U răng vùng hàm trên thì lợi và chân răng bị phồng lên, ấn bập bênh và làm tiêu chân răng.

U răng vùng hàm ếch sàn hố mũi làm biến dạng nhưng không đau, không sốt, không viêm tấy.

Chụp X quang có thể thấy hình ảnh khối u ăn lấn vào xoang hàm làm xoang hàm dãn rộng một phía. Thậm chí có thể thấy một chiếc răng hoàn chỉnh bám vào thành xương.

2.5.2 Điều trị

U răng sinh nhai được điều trị bằng cách phẫu thuật loại bỏ toàn bộ khối u.

Nếu u đã xâm lấn vào trong xoang hàm thì cần làm lỗ thông mũi - xoang và khâu kín đường rạch.

2.6 U nang sàn mũi

U nang sàn mũi cũng là một khối u lành tính nằm ở vị trí sàn hốc mũi (khối u hốc mũi). ^[7]

2.6.1 Triệu chứng

Khối u trong mũi này phát triển hầu như không có một dấu hiệu đặc biệt nào, người bệnh chỉ tình cờ phát hiện khi đi khám tai - mũi - họng.

Khi u to lên sẽ có cảm giác hơi đầy một bên mũi, đôi khi bị ngạt và thấy vùng sàn mũi hơi phồng ra tận cửa trước mũi. Ấn và chỗ phồng có cảm giác bồng bềnh.

Chọc dò khối u thấy có dịch keo nhầy.

2.6.2 Điều trị

Khối u được loại bỏ bằng cách phẫu thuật đi theo đường niêm mạch rãnh lợi môi.

Để tránh khối u phát triển lại cần đảm bảo loại bỏ sạch vỏ bọc của nó.

2.7 U máu

U máu là loại u hay gặp ở trẻ, xuất phát từ cuốn mũi hay vách ngăn mũi. 

2.7.1 Triệu chứng

Chảy máu từ đợt ở một bên mũi.

Nội soi thấy một khố tròn nhẵn sẫm màu (màu nho chín).

Chọc nhẹ vào khối u thấy mềm, nếu lỡ mạnh tay có thể gây chảy máu. 

2.7.2 Điều trị

Nếu khối u còn nhỏ có thể điều trị bằng cách đốt.

U lớn thì phải thắt và cắt bỏ.

​Cần lưu ý đề phòng máu chảy xuống cửa mũi sau vào họng và phải loại bỏ toàn bộ khối u máu phòng ngừa tái phát.

Tài liệu tham khảo