Biến chứng và tác dụng phụ có thể gặp phải khi tiêm Filler

Dịch: Bác sĩ Trương Tấn Minh Vũ

Tải bản PDF TẠI ĐÂY

1 Giới thiệu 

Tất cả các quy trình đều có khả năng gây  ra các biến chứng. Bác sĩ thực hiện thủ thuật  phải có khả năng chẩn đoán tình trạng và đưa  ra phương pháp điều trị phù hợp. 

2 Vết bầm 

Các quy trình làm đầy có thể gây ra vết bầm  máu, tình trạng này được quan sát thấy  thường xuyên hơn sau khi tiêm vào mặt  phẳng trung bì và khi sử dụng kỹ thuật rẽ quạt  hoặc đường chéo. Vết bầm ít xảy ra hơn với kỹ thuật bolus và ở mặt phẳng trên màng  xương. Để giảm thiểu nguy cơ bầm máu  và/hoặc tụ máu, bệnh nhân nên tránh dùng  các thuốc như axit acetylsalicylic, warfarin,  clopidogrel, thuốc chống viêm không steroid (NSAID), Dầu Cá, Vitamin E bổ sung, viên  nang tỏi, Bạch Quả và Nhân Sâm từ một tuần  trước khi thực hiện thủ thuật. Tuy nhiên, điều quan trọng là phải có sự đồng ý bằng văn bản của bác sĩ kê đơn trước khi đình chỉ bất kỳ sản phẩm thuốc nào. Nếu vết bầm xảy ra,  bệnh nhân nên tránh tiếp xúc với ánh nắng  mặt trời cho đến khi vết bầm biến mất hoàn  toàn và tránh tập thể dục cường độ cao trong 24 giờ đầu. Vết bầm cũng có thể tránh được bằng cách sử dụng cannula.

3 Phù nề 

3.1 Phù nề ngay lập tức 

Phù tạm thời trong giai đoạn ngay sau thủ thuật là bình thường và có liên quan đến kỹ thuật được sử dụng, số lần đâm kim và thể tích được tiêm. 

3.2 Phù nề qua trung gian kháng thể (phù mạch) 

Một số bệnh nhân có thể phát triển quá mẫn  với sản phẩm được tiêm do phản ứng quá  mẫn qua trung gian IgE (phản ứng loại I), có  thể xảy ra sau lần tiếp xúc đầu tiên hoặc sau  khi tiếp xúc nhiều lần. IgE kích thích sự thoái  hóa của tế bào mast, giải phóng Protease,  heparin, histamine, cytokine, prostaglandin  và leukotrien, dẫn đến phù nề, ban đỏ và  ngứa, là những đặc điểm của phản ứng dị ứng. Phù có thể chỉ giới hạn ở chỗ tiêm hoặc  toàn thân. Điều trị bằng thuốc kháng  histamin kết hợp với prednisone. Phù mạch tiến triển nhanh được coi là một trường hợp  cấp cứu y tế vì nguy cơ tắc nghẽn đường thở. 

3.3 Phù nề không qua trung gian kháng thể (khởi phát muộn) 

Phản ứng quá mẫn muộn được đặc trưng bởi  sự cứng lại, ban đỏ và phù nề, qua trung gian  là tế bào lympho T. Nó thường xảy ra một  ngày sau khi thực hiện thủ thuật, nhưng có  thể bắt đầu vài tuần sau đó và kéo dài trong  vài tháng. Có thể được điều trị bằng Prednisone và hyaluronidase. 

3.4 Phù do tắc nghẽn 

Một số bệnh nhân có thể bị phù nề thậm chí  nhiều tháng sau khi thực hiện thủ thuật do đặc  tính hút ẩm của chất làm đầy. Các tình huống  như viêm xoang và khóc có thể gây tắc nghẽn  vùng mặt và hậu quả là giữ nước tại vị trí tiêm  chất làm đầy. 

4 Ban đỏ 

Ban đỏ ở một mức độ nhất định ngay sau khi  thực hiện thủ thuật là điều bình thường,  nhưng nếu tình trạng này kéo dài hơn một vài ngày thì đó có thể là phản ứng quá mẫn.  Trong những trường hợp này, có thể sử dụng  corticosteroid tại chỗ có hiệu lực trung bình.  Nên tránh sử dụng corticosteroid hiệu lực cao  do nguy cơ teo và giãn mao mạch. Laser và  ánh sáng xung cường độ cao (IPL) là những  hỗ trợ tốt.

5 Nhiễm trùng 

Giống như bất kỳ quy trình nào phá vỡ hàng  rào bảo vệ da, đều có nguy cơ nhiễm trùng.  Nên bôi thuốc sát trùng tốt lên vết thương để giảm thiểu nguy cơ này. Có thể làm sạch da  bằng cồn 70%, ngay sau đó dùng Dung dịch  chlorhexidine. Điều quan trọng nữa là phải sử dụng găng tay phẫu thuật trong quá trình thực  hiện và cẩn thận để không làm nhiễm bẩn đầu kim hoặc cannula. Các vi sinh vật gây nhiễm  trùng thường là Staphylococcus aureus hoặc Streptococcus pyogenes, nhưng các dấu hiệu nhiễm trùng trễ, hai tuần sau thủ thuật, có thể gợi ý nhiễm trùng không điển hình. Các dạng  nhẹ có thể được điều trị bằng kháng sinh  đường uống (PO), nhưng những trường hợp  nặng hơn cần dùng kháng sinh toàn thân và  nhập viện. Chẩn đoán phân biệt bao gồm phản ứng quá mẫn muộn, cũng gây ban đỏ, nhưng thường liên quan đến ngứa mà không có nóng tại chỗ. Sự hình thành áp xe là một  biến chứng hiếm gặp có thể xảy ra từ một đến vài tuần sau thủ thuật. Áp xe cần được dẫn  lưu và kê đơn điều trị bằng kháng sinh tùy theo kết quả nuôi cấy. 

Bệnh nhân có tiền sử nhiễm virus herpes có  thể bị tái hoạt. Khi tiêm chất làm đầy vào môi  và vùng quanh miệng, nên bắt đầu điều trị dự phòng bằng valaciclovir trước khi thực hiện  thủ thuật (500mg, 2/ngày, trong 5 ngày). Phần lớn sự tái hoạt xảy ra ở vùng quanh  miệng, niêm mạc mũi và vòm miệng cứng.  Chẩn đoán phân biệt nên được thực hiện với  tắc mạch máu (Hình 18.3).

Hình 18.3 A. Bệnh nhân trước khi làm đầy bằng axit hyaluronic (HA). B và C. Bệnh nhân 6 tháng sau khi  làm đầy bằng HA ở vùng má và gò má, và ở nếp gấp mũi môi và rãnh cằm môi. Bệnh nhân xuất hiện tình  trạng ban đỏ, phù nề, nóng và đau ở phần ba giữa và dưới bên trái khuôn mặt. Các dấu hiệu và triệu chứng rõ  rệt hơn ở vùng má và gò má, tiến triển thành áp xe tại vị trí đó. Một mẫu được lấy để nuôi cấy. Liệu pháp  kháng sinh đường uống và prednisone được bắt đầu. D. Ngay sau khi dẫn lưu áp xe. Thuốc kháng sinh được  ngừng sử dụng vì bệnh nhân có phản ứng dị ứng với thuốc (lưu ý tình trạng ban đỏ ở vùng cổ). Kết quả nuôi cấy là âm tính. 

6 Nốt  

Các nốt có thể được phân loại là không viêm và viêm.

6.1 Các nốt không viêm 

Đây là kết quả của sự tích tụ sản phẩm ở một  vị trí cụ thể, do điều chỉnh quá mức hoặc tiêm  quá nông. Chúng có thể sờ thấy và/hoặc nhìn  thấy được sau thủ thuật và chẩn đoán phân  biệt với chúng bao gồm u hạt do dị vật, màng  sinh học và các nốt viêm khác. Chúng được  điều trị bằng cách xoa bóp đơn thuần hoặc kết  hợp với hyaluronidase. 

6.2 Các nốt viêm 

Các nốt đỏ khởi phát muộn thường gây đau  và thứ phát do quá mẫn cảm với sản phẩm,  nhiễm trùng hoặc phản ứng của cơ thể với vật  lạ. Chẩn đoán phân biệt những phản ứng này  thường khó khăn; do đó, khi đối mặt với một  nốt hoặc mảng cứng, bất kể thời gian kể từ khi khởi phát, màng sinh học vi khuẩn (bacterial biofilm) nên được xem xét. 

Màng sinh học là một cộng đồng vi khuẩn có  cấu trúc bao quanh một chất nền polyme. Khi  một sản phẩm được tiêm vào da, nó có thể bị nhiễm vi khuẩn và tạo thành màng sinh học.  Những vi khuẩn này tiết ra một chất nền bảo  vệ và bám dính cho phép chúng bám vào một bề mặt sống hoặc bề mặt trơ, tạo thành một  sự nhiễm trùng mãn tính, cấp độ thấp nhưng  vẫn có khả năng kháng thuốc kháng sinh.  Màng sinh học cũng tiết ra vi khuẩn tự do vào  các mô. Một số loài vi khuẩn hình thành màng sinh học và thời gian nhiễm trùng càng  kéo dài thì khả năng kháng thuốc kháng sinh  càng cao. 

Ví dụ, khi được kích hoạt do chấn thương từ một quy trình khác, màng sinh học có thể gây  nhiễm trùng tại chỗ hoặc toàn thân, phản ứng  viêm hoặc phản ứng u hạt. Vì nuôi cấy  thường âm tính nên người ta cho rằng những  nốt này là do phản ứng dị ứng hoặc tạo u hạt  với chất làm đầy. Liệu pháp kháng sinh là  bước đầu tiên để điều trị bệnh nhân nghi ngờ có màng sinh học, ngay cả khi kết quả nuôi  cấy âm tính. Quinolone như Ciprofloxacin 500 mg mỗi 12 giờ, và macrolide như  clarythromycin 500 mg mỗi 12 giờ, có thể được dùng trong hai tuần. Trong trường hợp  tiêm chất làm đầy bằng axit hyaluronic (HA),  việc sử dụng hyaluronidase nên được cân  nhắc sau khi bắt đầu điều trị bằng kháng sinh. Màng sinh học có thể được điều trị theo Hình 18.1. 

Chiến lược để giảm nguy cơ hình thành màng  sinh học là làm sạch mặt bệnh nhân đúng  cách trước khi thực hiện, tránh tiêm qua niêm  mạc miệng, tránh các vật liệu vĩnh viễn và  không tiêm trên cùng một mặt phẳng được sử dụng để tiêm chất làm đầy khác hoặc vào mô  bị chấn thương (Hình 18.4). 

7 Dị cảm 

Tổn thương dây thần kinh là một biến chứng  hiếm gặp và xảy ra do chấn thương trực tiếp,  khi dây thần kinh bị kim đâm hoặc rách một  phần, khi tiêm sản phẩm vào bên trong dây  thần kinh, khi sản phẩm chèn ép dây thần  kinh hoặc khi lỗ dây thần kinh bị xoa bóp  mạnh. Tổn thương thần kinh có thể là tạm  thời và có thể hồi phục hoặc vĩnh viễn.  Neuropraxia đề cập đến một tổn thương thần  kinh không bị đứt sợi trục, có thể dẫn đến suy  giảm cảm giác hoặc vận động, nhưng sẽ cải  thiện sau 2 đến 3 tuần. Việc cắt ngang các dây  thần kinh cảm giác nhỏ trên da (tổn thương  sợi trục) có thể gây ra mảng tê tại vị trí được chi phối bởi dây thần kinh; vết thương này cũng có thể hồi phục và cảm giác sẽ trở lại sau một vài tháng. Vị trí phổ biến nhất gây ra loạn cảm giác, dị cảm và tê là vùng của dây  thần kinh dưới ổ mắt, do tiêm vào trong dây thần kinh hoặc trong lỗ ra của thần kinh, hoặc do chèn ép vật liệu vào lỗ ra thần kinh sau khi xoa bóp mạnh. Điều trị bằng cách tiêm Triamcinolone vào lỗ ra, hòa tan vật liệu sờ thấy được bằng lidocain hoặc dung dịch muối và viên nang Vitamin B12 đã được báo cáo trong y văn.

8 Tổn thương mạch máu 

Bác sĩ thực hiện phải có kiến thức chuyên sâu  về giải phẫu mạch máu trên mặt và cần lưu ý  những mạch máu nào dễ bị tổn thương ở khu  vực cần điều trị trước khi bắt đầu bất kỳ thủ thuật nào. Tiêm vào trong mạch gây thiếu  máu cục bộ và hoại tử mô. Các dấu hiệu lâm  sàng bao gồm sự đổi màu da, vết bầm dạng lưới, tái tưới máu mao mạch chậm và hình  thành mụn nước và mụn mủ (Bảng 18.1). 

Thiếu máu cục bộ do chèn ép từ bên ngoài  (phù tại chỗ do đặc tính ưa nước của sản  phẩm) có thể xảy ra khi tiêm một lượng lớn vật liệu, thường ở những vị trí có sức căng  mô lớn hơn do phẫu thuật trước đó hoặc sẹo.  Các vị trí có ít tuần hoàn bàng hệ, như vùng  gian mày hoặc vùng mũi, dễ bị tổn thương  hơn. Các yếu tố khác làm tăng nguy cơ tắc  mạch bao gồm tiêm một lượng lớn sản phẩm trong một liều bolus, tiêm nhanh với áp lực cao và mặt phẳng tiêm sâu. Bảng 18.2 liệt kê  các yếu tố nguy cơ khác gây suy yếu mạch  máu. 

Khi loại biến chứng này được chẩn đoán, việc  điều trị nên được bắt đầu càng sớm càng tốt  vì sự can thiệp sẽ làm giảm tỷ lệ tàn tật.  Hyaluronidase được tiêm vào vị trí (đối với  chất làm đầy HA) và dùng một miếng dán Nitroglycerin cùng với axit acetyl salicylic, miếng dán ấm và xoa bóp. Sildenafil 100 mg  cũng có thể được sử dụng để làm giãn các  mạch máu bị ảnh hưởng. Trong những trường  hợp nghiêm trọng, liệu pháp oxy cao áp có  thể được sử dụng để hỗ trợ khả năng sống của mô bị ảnh hưởng. Nên bắt đầu dùng kháng  sinh dự phòng, và nếu bệnh nhân có tiền sử bệnh herpes simplex thì cũng nên bắt đầu  điều trị bằng thuốc kháng virus (Hình 18.5).

Bảng 18.1 Các dấu hiệu lâm sàng của tổn thương mạch máu.

Bảng 18.2 Các yếu tố nguy cơ khi tiêm axit hyaluronic (HA) vào động mạch 

9 Tắc động mạch võng mạc 

Động mạch võng mạc trung tâm là nhánh tận của động mạch mắt. Các nhánh gần bao gồm  các động mạch trên ròng rọc, trên hốc mắt, động mạch lưng mũi và động mạch góc. Nếu đầu kim hoặc cannula làm thủng động mạch và tạo áp lực lên pít tông, chất làm đầy có thể di chuyển ngược dòng trong động mạch đến điểm xuất phát của động mạch võng mạc  trung tâm. Tại thời điểm này, khi người tiêm giải phóng áp lực từ pít tông, áp suất động  mạch sẽ đưa sản phẩm theo hướng tuần hoàn của võng mạc. Vì những động mạch này có  đường kính nhỏ nên lượng chất làm đầy nhỏ có thể làm tắc nghẽn tuần hoàn võng mạc, dẫn đến mù lòa. Nếu người thực hiện thủ thuật tạo thêm áp lực lên pít-tông, chất làm  đầy có thể trở lại động mạch cảnh trong và  vẫn được đưa vào tuần hoàn não, gây ra tai  biến mạch máu não (CVA). Các đặc điểm  lâm sàng của thuyên tắc quanh nhãn cầu bao  gồm mù lòa và đau mắt dữ dội ngay lập tức. Điều trị nói chung không thành công. 

Năm 2013, Ozturk và cộng sự báo cáo 61  trường hợp tắc nghẽn mạch máu mặt do chất  làm đầy gây ra, trong đó 12 trường hợp tiến  triển đến mù lòa ngay lập tức. Trong những  trường hợp này, các vị trí thường gặp biến  chứng thị giác nghiêm trọng nhất là mũi  (32,8%), gian mày (26,2%) và nếp gấp mũi  môi (26,2%). Chất làm đầy được sử dụng là  HA, Canxi hydroxyapatite, axit polylactic và collagen. Trong đánh giá này, không đề cập  đến việc tiêm làm đầy vào thái dương.

10 Hyaluronidase 

Hyaluronidase thuộc nhóm enzyme có khả năng phân giải HA; được sử dụng trong y học  để tăng sự khuếch tán của thuốc và đảo ngược  tác dụng của việc tiêm chất làm đầy HA.  Hyaluronidase được điều chế từ tinh hoàn  của động vật có vú (cừu hoặc gia súc). Hyaluronidase có thể được sử dụng để điều  trị tình trạng chỉnh sửa quá mức, hiệu ứng  Tyndall và các nốt không viêm. Chúng tôi tính toán liều hyaluronidase khoảng 10 IU  cho mỗi 0,1 ml HA. Trong trường hợp có nốt  viêm, điều quan trọng là phải bắt đầu điều trị bằng kháng sinh. Phản ứng dị ứng là biến  chứng chính liên quan đến hyaluronidase.  Các loại phản ứng khác nhau đã được báo cáo  trong tài liệu, phụ thuộc vào liều lượng và vị trí sử dụng (Hình 18.6).

Tỷ lệ phản ứng dị ứng tại chỗ là khoảng 0,05 đến 0,69%, trong  khi nổi mề đay và phù mạch xảy ra ở dưới  0,1% trường hợp. Phần lớn các trường hợp  được báo cáo liên quan đến các thủ thuật  phẫu thuật nhãn khoa trong đó hyaluronidase  được sử dụng để gây tê sau nhãn cầu, cùng  với lidocain hoặc bupivacain. Trong phần lớn  các trường hợp, tiêm dưới da gây ra phản ứng  dị ứng cục bộ và nhẹ. Phản ứng toàn thân  thường xảy ra với liều tiêm tĩnh mạch cao  hơn. Một công thức mới có tên Hylenex đã  có sẵn tại Hoa Kỳ, là một hyaluronidase tái  

11 Các biến chứng do kỹ thuật 

Các biến chứng do kỹ thuật có thể xảy ra do  thể tích không đủ, mặt phẳng ứng dụng rất  nông hoặc rất sâu, không đối xứng hoặc chọn  sản phẩm không chính xác. 

Hiệu ứng Tyndall 

Hiệu ứng Tyndall là hiện tượng xảy ra do ánh  sáng bị khúc xạ trong trường hợp gel HA  được tiêm rất nông vào lớp trung bì. Khi ánh  sáng chiếu vào phần được tiêm, nó sẽ phân  tán thành nhiều màu sắc khác nhau, mỗi màu  có tần số khác nhau. Màu xanh 

12 Tài liệu tham khảo 

1. Funt D, Pavicic T. Dermal fillers in aesthetics: an overview of adverse events and treatment  approaches. Clin Cosmet Investig Dermatol  2013;6:295–316 

2. DeLorenzi C. Complications of injectable fillers,  part I. Aesthet Surg J 2013;33(4):561–575 

3. Rohrich RJ, Monheit G, Nguyen AT, Brown SA,  Fagien S. Softtissue filler complications: the  important role of biofilms. Plast Reconstr Surg  2010;125(4):1250–1256 

4. DeLorenzi C. Complications of injectable fillers, part 2: vascular complications. Aesthet Surg J 2014;34(4):584–600 

5. Carruthers JD, Fagien S, Rohrich RJ, Weinkle S, Carruthers A. Blindness caused by cosmetic filler injection: a review of cause and therapy. Plast Reconstr Surg 2014;134(6):1197–1201 

6. Hirsch RJ, Brody HJ, Carruthers JD. Hyaluronidase in the office: a necessity for every dermasurgeon that injects hyaluronic acid. J Cosmet Laser Ther 2007;9(3):182–185 

7. DeLorenzi C. Transarterial degradation of Hyaluronic Acid filler by hyaluronidase. Dermatol Surg 2014;40(8):832–841 

8. Cavallini M, Gazzola R, Metalla M, Vaienti L. The role of hyaluronidase in the treatment of complications from hyaluronic acid dermal fillers. Aesthet Surg J 2013;33(8):1167–1174