Bệnh sán lá gan lớn: nguyên nhân, triệu chứng và cách điều trị

Trungtamthuoc.com - Sán là gan lớn là một trong các bệnh lý lây truyền qua đường tiêu hóa với triệu chứng gần giống với các bệnh về gan khác. Cùng tìm hiểu về nguyên nhân, triệu chứng và cách điều trị sán lá gan lớn qua bài viết sau!

1 Sán lá gan lớn là bệnh gì?

Sán lá gan lớn là bệnh lý về gan chủ yếu do 2 loài sán Fasciola hepatica và Fasciola gigantica gây nên. ^[1] 

Sán lá gan lớn chủ yếu gây bệnh ở các loại động vật ăn cỏ như trâu, bò,... Tuy nhiên nó cũng có thể gây bệnh trên người. Ở Việt Nam và các nước châu Á bệnh sán lá gan lớn ở người là do Fasciola gigantica xâm nhập qua đường tiêu hóa khi con người ăn phải các loại rau sống, uống nước lã,... có chứa ấu trùng sán.

2 Vòng đời của sán lá gan lớn

Sán lá gan lớn thường kí sinh trong gan mật của vật chủ. Khi sán trưởng thành chúng sẽ đẻ trứng, trứng theo đường ống mật xuống ruột và thoát ra ngoài qua phân.

Ở trong môi trường nước, trứng sán nở thành các ấu trùng lông, xâm nhập và kí sinh trong các loại ốc. Sau khi phát triển thành các ấu trùng đuôi, chúng sẽ rời bỏ ốc và bơi tự do trong nước hoặc bám vào các loại rau mọc dưới nước dưới dạng nang.

Khi con người hoặc các loại động vật ăn cỏ ăn các loại rau này hoặc uống nguồn nước này mà không đun nấu chín, các nang ấu trùng này sẽ xâm nhập vào cơ thể và gây bệnh sán lá gan lớn.

3 Giai đoạn phát triển của sán lá gan lớn

3.1 Giai đoạn xâm nhập vào nhu mô gan

Sau khi xâm nhập vào cơ thể người qua đường tiêu hóa, các nang ấu trùng xuống dạ dày-ruột rồi tự tách vỏ, xuyên qua thành ruột đến khoang phúc mạc gan. Chúng đục thủng bao gan và đi vào nhu mô gan gây ra các tổn thương.

Có một số trường hợp ấu trùng sán di chuyển tới gan bằng đường máu hoặc đường bạch huyết ở thành ruột.

Đôi khi, trong quá trình di chuyển, các ấu trùng sán đi lạc đến các cơ quan khác trong cơ thể như phổi, tử cung, dạ dày,... và gây bệnh tại đó.

3.2 Giai đoạn xâm nhập vào đường mật

Sau khi trú ngụ ở nhu mô gan từ 2-3 tháng, sán xâm nhập vào đường mật, phát triển thành sán trưởng thành và đẻ trứng. 

Nếu vật chủ thích hợp và không kịp thời phát hiện, điều trị chúng có thể tồn tại trong khoảng 10 năm trong cơ thể vật chủ.

Tại đường mật, sán lá gan lớn gây ra các tổn thương biểu mô, tắc mật, xơ hóa đường mật,...

4 Triệu chứng của bệnh sán lá gan lớn

Các biểu hiện của bệnh tùy thuộc vào giai đoạn bệnh, vị trí sán ký sinh và số lượng ấu trùng sán xâm nhập vào cơ thể người.

4.1 Triệu chứng lâm sàng

Người nhiễm sán lá gan thường cảm thấy cơ thể mệt mỏi, chán ăn, người gầy sút dần. Các cơn sốt kéo đến thất thường, có thể sốt cao, rét run hoặc sốt thoáng qua. Các trường hợp nhiễm sán lá gan lớn trong thời gian dài da xanh, niêm mạc nhợt nhạt do thiếu máu, đặc biệt hay gặp ở trẻ nhỏ.

Các triệu chứng trên đường tiêu hóa là biểu hiện thường gặp nhất. Người nhiễm sán thường bị đầy bụng khó tiêu, rối loạn tiêu hóa. Cùng với đó là cảm giác đau vùng hạ sườn phải lan về phía sau, cũng có thể là vùng thượng vị-mũi ức. Các cơn đau có thể âm ỉ hoặc dữ dội.

Một số trường hợp bệnh nhân có triệu chứng của tắc mật, viêm đường mật, xuất huyết tiêu hóa,... do biến chứng của sán lá gan gây ra.

Một số triệu chứng hiếm gặp hơn là viêm khớp, ho, khó thở, ban mẩn ngoài da,... hoặc các biểu hiện sự tổn thương tổ chức khác mà sán kí sinh.

4.2 Xét nghiệm cận lâm sàng

Các xét nghiệm cần làm để chẩn đoán bệnh và mức độ nặng nhẹ là:

Xét nghiệm máu: tỷ lệ bạch cầu ái toan tăng cao.

Siêu âm cho thấy gan bị tổn thương, có các ổ áp xe, hình ảnh là các ổ âm hỗn hợp hình tổ ong hoặc có thể thấy hình ảnh tụ dịch dưới bao gan. 

Sử dụng kỹ thuật ELISA phát hiện kháng thể kháng sán lá gan lớn.

Xét nghiệm tìm trứng sán trong phân hoặc dịch mật. Cần xét nghiệm trong 3 ngày liên tiếp.

Dựa vào yếu tố dịch tễ, các triệu chứng lâm sàng và kết quả cận lâm sàng để đưa ra kết luận bệnh cho bệnh nhân.

Lưu ý cần phân biệt bệnh sán lá gan lớn với các loại áp xe gan do kí sinh trùng khác gây ra và ung thư gan.

5 Điều trị sán lá gan lớn

5.1 Điều trị đặc hiệu

Triclabendazole là thuốc đặc hiệu điều trị sán lá gan lớn hiện nay. Triclabendazole có hiệu lực trong tất cả các giai đoạn nhiễm sán. Giai đoạn cho hiệu quả tốt nhất là từ 1-4 tuần sau khi nhiễm.

Cách dùng thuốc là uống liều duy nhất 10mg/kg sau khi ăn no. Nếu bệnh không thuyên giảm thì uống tiếp thuốc đợt 2 với liều 20mg/kg, chia làm 2 lần uống cách nhau 12-24 giờ (sau khi sử dụng thuốc đợt đầu 3 tháng).

Thuốc triclabendazole chống chỉ định với người đang bị các bệnh cấp tính khác, phụ nữ có thai hoặc đang cho con bú,..

Sau khi uống thuốc người bệnh có thể gặp các tác dụng phụ như đau bụng âm ỉ hoặc đau thành cơn vùng hạ sườn phải, sốt nhẹ, đau đầu, buồn nôn và nôn, nổi mẩn,...

Có thể giảm tác dụng phụ của thuốc bằng cách sử dụng thuốc giảm đau, hạ sốt, chống dị ứng,... tùy theo từng trường hợp. Tuy nhiên, hầu hết các triệu chứng này chỉ thoáng quá trong ngày đầu dùng thuốc nên không nhất thiết phải xử trí.

5.2 Điều trị hỗ trợ

Nếu bệnh nhân có dấu hiệu bội nhiễm thì cho sử dụng kháng sinh.

Các trường hợp có ổ áp xe gan lớn trên 6cm mà điều trị bằng thuốc không cho kết quả khả quan thì xem xét thực hiện chọc hút ổ áp xe.

Với các trường hợp có ổ áp xe gan kích thước lớn trên 6 cm mà điều trị bằng thuốc theo hướng dẫn không có hiệu quả, có thể phối hợp với chọc hút ổ áp xe.

5.3 Theo dõi và đánh giá kết quả

Trong quá trình điều trị sán lá gan lớn, bệnh nhân cần được theo dõi diễn tiến và đánh giá kết quả để có hướng xử trí phù hợp nếu các điều trị này không mang lại kết quả tốt.

Sau khi uống thuốc, người bệnh được theo dõi tại cơ sở khám chữa bệnh ít nhất 03 ngày Sau 3 tháng và 6 tháng điều trị cần đến khám lại.

Các chỉ số đánh giá sau 3, 6 tháng điều trị là:

Các triệu chứng lâm sàng giảm hoặc khỏi hoàn toàn.

Số lượng bạch cầu ái toan trở về bình thường hoặc giảm hơn so với trước.

Kích thước ô tổn thương ở gan nhỏ đi.

Xét nghiệm phân hoặc dịch mật không còn trứng sán.

Nếu các triệu chứng bệnh không giảm cần chẩn đoán phân biệt với các nguyên nhân gây bệnh khác. Nếu nguyên nhân chẩn đoán lại vẫn là nhiễm sán lá gan lớn thì điều trị bằng triclabendazole đợt thứ 2.

6 Cách phòng bệnh sán lá gan lớn

Nguyên nhân khiến sán lá gan lớn kí sinh và gây bệnh ở người là do thói quen và tập quán ăn uống của người dân. Bởi vậy để phòng bệnh chúng ta cần:

Tuyên truyền và khuyến cáo người dân không nên ăn sống các loại rau mọc dưới nước, không uống nước lã. Cũng không nên ăn các loại thịt, gan gia súc mà chưa nấu kĩ.

Rửa tay sạch sẽ trước khi ăn, trước và sau khi chế biến thực phẩm sống, sau khi đi vệ sinh.

Sử dụng nguồn nước sạch và đun sôi để uống.

Sán lá gan lớn nếu không điều trị sớm có thể gây ra nhiều biến chứng nguy hiểm. Do đó nếu nghi ngờ nhiễm sán lá gan lớn, người bệnh cần đến bệnh viện để được chẩn đoán và điều trị kịp thời. ^[2] 

Tài liệu tham khảo